13. Siedem bram Santiago de Compostela

Santiago de Compostela, podobnie jak wiele innych średniowiecznych miast, straciło w XIX wieku mury obronne wybudowane w połowie XI wieku przez biskupa Composteli Cresconio. Mur kamienny, z 48 basztami i siedmioma bramami, otaczający miasto miał około 2 kilometrów długości, wysokość blisko pięć metrów i grubość 2,5 metra. Oddzielał miasto od terenów wiejskich. 

Santiago de Compostela w XI wieku

Santiago de Compostela w XII wieku

Mur był granicą między miastem a przestrzenią wiejską, a bramy były punktami komunikacji między tymi dwoma światami, kierując ruchem ludzi i towarów, ale w następnych stuleciach miasto, przekształcające się w wielki ośrodek pielgrzymkowy i handlowy, rozwijało się zarówno w obrębie murów jak i poza nimi zajmując stopniowo otaczające wioski, gdzie powstały nowe schroniska dla pielgrzymów, sklepy kramy i karczmy, w pierwszej kolejności wzdłuż drogi prowadzącej do Porta do Camino, na której ruch był największy, a z nich prowadziły na przedmieścia miasta, gdzie mieściły się różne firmy. Uprawy i pola znajdujące się poza murami, które dostarczały żywności do miasta, coraz bardziej oddalały się. Dla obsługi wielkiego ruchu w kierunku średniowiecznego centrum miasta wykonano w XIII i XIV wieku niewielkie, mniejsze wejścia – zwane postigo (furtka). 

Od XV wieku, wraz ze zmianą techniki wojennej i rozwoju artylerii, zmniejszania się zagrożenie bezpośrednimi atakami mury tracą swoją użyteczność i skuteczność w obronie.  Przetrwały jednak do XIX wieku stając się często ścianami nowo wznoszonych budynków, a bramy zachowały swoją użyteczność przy zwalczaniu epidemii, a także w ściąganiu podatków. 

Santiago de Compostela  w XVII wieku

Lokalizacja średniowiecznego muru, z którego zachowały się jedynie niewielkie fragmenty, jest nadal widoczna w dzisiejszej zabudowie miasta. Wyznacza ją przebieg ulic wokół historycznego centrum: Rua da Virxe da Cetrca od wschodu, Ruad as Rodas i Costa Vella Costa de San Francisco od północy, Ruad as Carretas i Rua de Trinidade od zachodu, oraz Rua da Senra i Rua da Fonte de Santo Antonio od południa, powstałych po zasypaniu zewnętrznych fos otaczających średniowieczne miasto. 

centrum historyczne Santiago de Compostela XXI wiek. Lokalizacja średniowiecznych bram.
1 - Porta do Camiño, 2 - Porta da Pena, 3 - Porta de San Francisco, 4 - Porta da Trinidade, 5 - Porta Faxeira, 6 - Porta da Mámoa, 7 - Porta de Mazarelos

Ostatni widoczny odcinek można zobaczyć na Rúa de Entremuros między Porta do Camiño i Porta da Pena. Zachowała się też między budynkami jedna wieża przy Rua da Fonte de Santo Antonio. 

Stare nieistniejące już bramy, z których pozostał tylko jeden łukowy mur o nazwie Arco de Mazarelos, nadal nadają nazwy głównym wejściom do historycznego centrum Composteli,

Siedem bram Santiago

W  powstałym w XII wieku manuskrypcie Cadex Calixtinu w jego V księdze, będącej opisem drogi z Francji do Composteli, w rozdziale IX odnotowano:  

„Pomiędzy dwiema rzekami, z których jedna nazywa się Sar, a druga Sarela  leży miasto Compostela . Sar znajduje się na wschodzie, między Monte del Gozo a miastem; Sarela na  zachodzie. Do miasta prowadzi siedem wejść  i bram. Pierwsze wejście nazywa się Porta Francíxena; drugie, Porta da Pena; trzecie, Porta Subfratribus ; czwarte, Porta Santo Peregrino; piąte, Porta Falgueira, która prowadzi z Padrón; szóste Brama Susannis ; a siódme, Puerta de Mazarelos, przez które do miasta dociera cenny likier bachusowy.” 

Bramami tymi wchodziło pięć dróg pielgrzymkowych i głównymi ulicami miasta doprowadzały do katedry świętego Jakuba: najbardziej ruchliwa Camino Frances, Camino Ingles, którą docierali głównie pielgrzymi z Anglii i północnej Europy, Camino Sanabres i Camino Portugues, którymi wędrowało niewielu pielgrzymów, ale głównie tymi drogami dostarczane było zaopatrzenie dla miasta i Camino Finisterra którą pielgrzymi po nawiedzeniu katedry wędrowali jeszcze na na Cabo Fisterra, czyli antyczny koniec świata i skąd tą samą drogą wracali do Santiago de Compostela.  

1. Porta do Camiño 

Zwana w Codex Caliuxtinus Porta Francígena, ale także Porta de San Pedro, była wejściem pielgrzymów wędrujących Camino de Castilla y de Francia, czyli współczesną Camino Frances. Tędy też wjeżdżali królowie, książęta, oraz  nowi arcybiskupi Composteli i tutaj odbywało się uroczyste powitanie. To była też brama, przez którą przechodziło najwięcej ludzi i towarów. Choć do dziś nie zachowały się żadne ślady po jej kształcie, bo rozebrana została w latach 1800-1835, archiwalne dokumenty wskazują, że miała konstrukcję dwułukową i czworokątne wieże po obu stronach. Pielgrzymi zaraz po wejściu do miasta, nim ruszyli do katedry, skręcali w pierwszą boczną uliczkę do kościoła pod wezwaniem Santa Maria del Camino, by podziękować Matce Bożej za opiekę i pomoc w szczęśliwym dotarciu do Santiago de Compostela. 

2. Porta da Pena 

po hiszpańsku Porta de la Peña, znajdowała się na zachód od Porta do Camiño w najwyższej części miasta o nazwie Costa Vella, gdzie jak przypuszcza się, znajdowała się starożytna osada Assegonia. Brama, którą w historii nazywano też Porta da Santa Clara lub Atalaia, wprowadzała do miasta pielgrzymów z Anglii i Flandrii wędrujących szlakiem Camino de la Coruña nazywanym dzisiaj Camino Ingles. Zniszczona została w czasie inwazji napoleońskiej na początku XIX wieku. Dzisiaj pamiątką po niej pozostała nazwa ulicy Rua da Porta da Pena.

3. Porta de San Francisco 

Położona na wprost kościoła świętego Franciszka, początkowo o nazwie Porta de Sofrades lub Subfratibus, przyjęła obecną nazwę po wybudowaniu naprzeciw niej w XIII wieku klasztoru franciszkanów, według miejscowej legendy przez świętego Franciszka. Bramą tą wchodzili pielgrzymi wędrujący z północy i dochodzili prosto na Praza da Obradorio. Nie zachowały się żadne informacje dotyczącej jej konstrukcji i wyglądu.  

4. Porta da Trindade 

Brama, zwana także Porta do Santo Peregrino, znajdowała się na końcu Rua das Carretas, w miejscu gdzie rozpoczynają się schody i pochylnia wprowadzające na Praza da Obradorio. Tą drogą dostarczano przede wszystkim świeże produkty rolne, owoce i warzywa do miasta, co utrwaliła nazwa dochodzącej do tego miejsca Rúa das Hortas (ulica Ogrodów).  Tą bramą wychodzili pielgrzymi na Camino Finisterre prowadzącą na przylądek Cabo Fisterra, uważany w średniowieczu za koniec świata – Finis Terrae, oraz do kaplicy Virxe da Barca w Muxia. Przez tę bramę wynoszono ciała zmarłych w mieście pielgrzymów na położony za murami cmentarz, a później chorych, którzy stracili życie w wybudowanym obok na przełomie XV i XVI wieku, przez parę królewską Ferdynanda i Izabelę, Hospital dos Reis Católicos.

5. Porta Faxeira 

Położona poniżej wzgórza Alameda, będącego obecnie wielkim parkiem rekreacyjnym, wprowadzała do miasta pielgrzymów dochodzących szlakiem Camino Portugues, by poprzez Rua do Franco doprowadzić ich przed katedrę na Praza da Obradorio. Wraz z pielgrzymami do miasta docierały tędy ryby i towary z portów Padrón, Noia, i Pontevedra. To było najważniejsze obok Porata do Camino wejście do Santiago de Compostela jedno z głównych wejść, uwiecznione w tarczy herbowej miasta.

6. Porta da Mámoa 

Położona naprzeciw Praza da Galicia, nazywana też Porta Susannis, wspomagała w ruchu towarowym pobliską Porta Faxeira.  Toponim mámoa wywodzi się z istnienia pozostałości po dolmenie lub megalitycznym miejscu pochówku, cytowanego w średniowiecznych dokumentach, które znajdowało się w rejonie dzisiejszej Rúa das Orfas, obok legendarnego Café Derby

7. Porta de Mazarelos 

Lub też Porta Marecellis, położona na przeciw klasztoru Matki Mercedarianki jest jedyną bramą, której mur z łukowym sklepieniem zachował się do dzisiaj. Pielgrzymi przybywający z Ourense, wchodzili przez tą bramę wraz z transportami wina przywożonego do miasta z regionu Ulla i Ribeiro, a także zboża przywozonego z południa Kastylii. Położony za bramą Plac Mazarelos był ważnym punktem handlowym w średniowiecznym Santiago de Compostela. 

Inne przejścia w murach miasta

W XIV i XV wieku wykonano jeszcze kilka dodatkowych wejść w murach miasta. Pomiędzy Porta do Cmino i Porta da Penna wykonano niewielką bramę Porta de San Roque, zwaną też  San La Civet de Arriba lub Atalaia i furtkę dla pieszych – Postigo de Algalia, prowadzące do dzielnicy żydowskiej, a na północ od Porta de Mazarelos, na podejściu do dzisiejszych hal targowych – Postigo San Fiz de Solovio.