19. Porta Santa

 

Trzy wielkie portyki i siedem mniejszych wprowadzały w średniowieczu do wnętrza romańskiej katedry świętego Jakuba w Composteli, jak to opisał Aymeric Picaud w napisanej w latach 1135–1140 księdze V Codex  Calixtinus: 

„Ma trzy główne portyki i siedem małych portali (portalullis): pierwszy główny z widokiem na zachód, drugi na południe, a trzeci od północy… Z siedmiu małych drzwi, pierwsze nazywają się Santa Maria, drugie są na Via Sacra, trzecie San Paio, czwarte od Kanoników, piąte z krużganków, szóste także i siódme ze Szkoły Skrybów. Dają również dostęp  do pałacu arcybiskupa”. 

Przebudowy i rozbudowy prowadzone od XIV do XVIII wieku pozostawiły te wielkie wejścia: Portico Gloria schowane za barokową zachodnią fasadą Obradorio, Porta Francigena w północnej ścianie transeptu i Porta Platerias na jego południowym końcu, a z siedmiu małych drzwi pozostały cztery. Dwoje z nich tworzą wewnętrzne przejścia z transeptu do przyległych budynków: kościoła Santa Maria Aniqua de la Corticela i wirydarza dawnego klasztoru kanoników. Pozostałe, znajdujące się we wschodniej ścianie romańskiej katedry, przysłonięte zostały w czasie XVII wiecznej rozbudowy renesansową ścianą kurtynową i dojście do nich odbywa się przez zewnętrzne portale z Praza da Quintana de Muertos. 

Jest to Porta Real w południowej części ściany, przez którą dawnymi czasy wchodzili do katedry królowie, a obecnie jest wejściem do sklepu z pamiątkami i wydawnictwami katedralnymi, Porta dos Abades w północnej części z Praza da Quinatana da Vivos prowadzący do wczesnoromańskiego kościoła Santa Maria de Corticela, ale najważniejszym wejściem w tej fasadzie jest usytuowana pośrodku Porta Santa, otwierana tylko w czasie Roku Świętego, przez którą pielgrzymi wtedy wchodzą do wnętrza katedry. Rok Święty Jakubowy, wraz związanym z nim odpustem zupełnym, ustanowiony został w 1179 roku przez papieża Aleksandra III w bulli „Regis aeterni” i przypada na lata, w których dzień 25 lipca, będący świętem Jakuba Starszego Apostoła, przypada w niedzielę. 

Droga do Drzwi Świętych, zwanych też Bramą Przebaczenia prowadzi z położonego po wschodniej stronie katedry Praza da Quintana, przez zewnętrzny wielki portal zamykany metalową kratą otwieraną tylko w latach świętych, przez wąski kamienny dziedziniec,

do znajdującego się w ścianie absydy, pomiędzy kaplicą San Salvador i San Pedro, prostego kamiennego portalu z dwuskrzydłowymi mosiężnymi drzwiami wykonanymi w 2003 roku przez galicyjskiego rzeźbiarza Suso León. 

Wejście przez nie ze świata zewnętrznego do świętej przestrzeni, jaką tworzy wnętrze kościoła, jest symbolem przejścia z dotychczasowej grzesznej egzystencji do nowego życia w jedności z Bogiem. Symbolizują to słowa Jezusa umieszczone na stronie zewnętrznej drzwi „Ja jestem bramą, jeśli ktoś wejdzie przeze Mnie, będzie zbawiony” (J10, 9), oraz wizerunek Chrystusa Zmartwychwstałego, świętego Jakuba i orszak pielgrzymów. Relief na wewnętrznej strona drzwi przedstawia sześć scen opowiadających o świętym Jakubie. 

Portal zewnętrzny

Zewnętrzny portal przy Praza da Quintana, wykonany w 1611 roku przez Francisco González de Araujo, wraz ze ścianą kurtynową nawiązującą do stylu wczesnego okresu renesansu hiszpańskiego zwanego plateresco, zasłania i porządkuje wcześniejszą chaotyczną zabudowę wschodniej części katedry. Przy jego budowie wykorzystano filary i 24 figury patriarchów, proroków i apostołów z rozebranego w tym czasie średniowiecznego chóru wykonanego w nawie głównej w XII wieku przez architekta i rzeźbiarza Mistrza Mateo. W 1694 roku dodano do niego drugą barokową kondygnację z posągami świętego Jakuba Pielgrzyma i jego uczniów Atanazego i Teodora, dzieło Pedro de Campo i wejście to nazwano „Porta dos veintisiete sabios” – drzwi dwudziestu siedmiu mędrców.

Identyfikacja postaci w portalu:

Lewa strona:

1. Król Salomon, 2. Mojżesz, 3. prorok Daniel, 4. prorok Izajasz, 5. Aaron, 6. prorok Nahum, 7. Św. Łukasz Ewangelista, 8. prorok Aggeusz, 9. Król Saul, 10. prorok Zachariasz; 11. Św. Andrzej Apostoł, 12. Apostoł Szymon.

Prawa strona:

1. prorok Micheasz,  2. prorok Ozeasz, 3. Samuel, 4. Św. Filip Apostoł , 5. prorok Abdiasz; 6. Św. Tomasz Apostoł, 7. prorok Malachiasz, 8. Św. Marek Ewangelista, 9. prorok Jeremiasz, 10. Apostoł Jakub Większy, 11. prorok Habakuk, 12. prorok Jonasz .

Portal wewnętrzny

Kiedy Drzwi Święte, umieszczone w wewnętrznym portalu, są otwarte, ich zewnętrzna strona przylega do kamiennego muru katedry i reliefy umieszczone na ich skrzydłach są niewidoczne. Można je zobaczyć kiedy są zamknięte w latach niejubileuszowych, poprzez kratę w portalu zewnętrznym, w czasie, gdy przestrzeń między murem zewnętrznym, a ścianą absydy jest oświetlona porannym światłem.

Głównym elementem reliefu jest postać Chrystusa Zmartwychwstałego umieszczona po lewej stronie w górnej części drzwi, nad którą znajduje się napis: „Iesus Christus heri, hodie, ipse et in saecula” – Jezus Chrystus wczoraj, dziś, ten sam na wieki, a z boku „Ego Sum” – Ja Jestem. Napis poniżej informuje, że „Hæc est domus Dei  et porta Cœli” – To jest Dom Boży i drzwi do Nieba, oraz grecki akrostych „Ιησούς Χριστός Υιός του Θεού και Σωτήρας” – Jezus Chrystus, Syn Boży i Zbawiciel. Dwie ryby umieszczone na środku to pamięć o cudownym połowie i powołaniu apostolskim na rybaków ludzi. Z prawej strony, u stóp Chrystusa klęczący Święty Jakub prosi o otwarcie pielgrzymom bramy, by mogli przejść od starego  grzesznego życia do życia odnowionego łaską Bożą . W dolnej części, pod napisem „Dominus missit me” – Panie pobłogosław mnie, przedstawiony jest orszak pielgrzymów, którzy dotarli do grobu świętego Jakuba i dostąpili łaski świętości. Są to postacie świętych: 

Franciszka z Asyżu, który był tutaj w 1214 roku, Franco ze Sieny doznającego cudownego odzyskania wzroku, królowej Izabeli Portugalskiej, która była wzorem chrześcijańskiej pokory, Brygidy Szwedzkiej założycielki zakonu brygidek, budowniczego dróg dla pielgrzymów Dominika de la Calzada, Dominika Guzmana założyciela klasztoru kaznodziejów, oraz pielgrzymujących do grobu świętego Jakuba papieża Jana XXIII,  jeszcze jako kardynała przed konklawe i dwukrotnie papieża Jana Pawała II, który podniesioną ręką błogosławi pielgrzymów.

Od wewnątrz mały i skromny kamienny portal Drzwi Świętych znajdujący się w ścianie absydy, pomiędzy wielkimi, z bogatym wystrojem architektonicznym i rzeźbiarskim, kaplicami San Salvador i San Pedro, nie zwraca na siebie szczególnej uwagi. Zdobią go tylko, stojące po obu stronach, romańskie polichromowane figury proroka Ezechiela i apostoła świętego Judy Tadeusza pochodzące z chóru wykonanego przez Mistrza Mateo, oraz dwie marmurowe niewielkie misy na wodę święconą. 

Na mosiężnych płytach, wykonanych techniką na wosk tracony (cire perdue), pokrywających skrzydła drzwi, sześć prostokątnych reliefów przedstawia epizody o z Nowego Testamentu i z dziejów Apostolskich, oraz legendy o świętym Jakubie Starszym Apostole. 

Są to kolejno:

„Vocatio” – powołanie pierwszych uczniów nad jeziorem Tyberiackim

„Missio” –  rozesłanie 12 apostołów, 

„Predicatio” – misja ewangelizacyjna świętego Jakuba,

„Decapitatio” – śmierć świętego Jakuba przez ścięcie mieczem, 

„Translatio Jacobeo” – przeniesienie ciała świętego Jakuba z Palestyny do Gallaecia,

„Inventio” – odnalezienie ciała świętego Jakuba przez pustelnika Pelayo i biskupa Teodomira, 

W ścianę nad portalem umieszczony jest jeden z krzyży konsekracji katedry, dokonanej w 1211 roku, z napisem na metalowej wstędze: „To jest dom Boży i drzwi nieba” (Rdz 28,17), a powyżej witraż z 1896 roku przedstawiający świętego Jakuba z atrybutami pielgrzyma, patrona tego kościoła.

Historia Drzwi Świętych

Drzwi Święte są jedną z najbardziej symbolicznych części katedry. Podobnie jak święte drzwi głównych rzymskich bazylik, świętego Piotra, świętego Jana na Lateranie, świętego Pawła za Murami czy świętej Marii Większej, są one otwierane tylko w wyznaczonych latach świętych. W Composteli latami świętymi są te, w których obchodzone w dniu 25 lipca święto świętego Jakuba Starszego Apostoła przypada w niedzielę. Ze względu na lata przestępne następuje to w rytmie sześciu, pięciu, sześciu i jedenastu lat. Ponadto dodatkowe lata święte jako nadzwyczajne może ogłosić papież, jak to miało miejsce w latach 2016 i 2022, a kapituła zdecydować o otwarciu drzwi świętych w tym roku.

Nie jest wiadome, kiedy powstały Drzwi Święte w katedrze w Santiago de Compostela. Niektórzy uczeni piszą o średniowiecznej tradycji, wcześniejszej od rzymskiej powstałej dopiero w 1423 roku, powołując się na tekst w Libro V w Codex  Calixtinus, napisany w latach 1135–1140  który podaje, że „z siedmiu małych drzwi … drugie są na Via Sacra”, czyli świętej drodze, prowadzącej z klasztoru San Payo de Antealtares do wnętrza katedry przez kamienny portal, nad którym jest data 1211 i jeden z krzyży konsekracyjnych, który stał się później wewnętrznym wejściem z obejścia absydy do dobudowanej w XIII wieku kaplicy Nostra Seńora la Blanca. 

Pamiątką po tym XII-to wiecznym wejściu jest nazwa Via Sacra jaką ma krótka uliczka przy północnej ścianie klasztoru. 

Bardziej prawdopodobne wydaje się, że dopiero na początku XVI wieku arcybiskup Alonso III Fonseca, który niewątpliwie znał rzymski rytuał ustanowiony przez papieża Aleksandra VI na rzymski Jubileusz w 1500 roku, przejął ten rytualny akt, nadając przejściu przez te szczególne drzwi symbol przebaczenia i odrodzenia do nowego życia, wykorzystując do ich budowy średniowieczne mniejsze drzwi znajdujące się pomiędzy kaplicami Salwadoru i San Pedro, nazwane „San Paio” w Libro V Codex  Calixtinus, i za którego mandatu obchodzono jubileusze 1507, 1512 i 1518, stając się drugim po Rzymie miastem jubileuszowym.

W XVII wieku na zewnątrz dodano teatralną barokową kurtynę jako portyk o umiarkowanych proporcjach, pozostawiając między nim a samymi drzwiami wąską i małą salę, którą można zobaczyć dzisiaj. W tej przestrzeni zachował się grobowiec i kilka laud na ziemi, które przypominają nam, że Plaza de A Quintana był cmentarzem. Prace wykonali w 1611 roku Galicjanie Jácome Fernández i González de Araújo, a ukończyli Peña de Toro i Domingo de Andrade.

Zewnętrzy portyk ozdobiono rzeźbami, przypisywanymi rzeźbiarzowi Mistrzowi Mateo, a pochodzącymi ze średniowiecznego kamiennego chóru katedry, rozebranego na początku XVII wieku, umieszczając w 1611 roku pomiędzy prostokątnymi pilastrami po sześć z każdej strony wejścia,  a w 1660 roku następne dwanaście postaci, również po sześć miedzy kolejnymi pilastrami, przedstawiające patriarchów, proroków i apostołów. Cały portal został ukończony około 1694 roku przez lokalnego artysty Pedro del Campo dodając górną kondygnację z  rzeźbą świętego Jakuba pośrodku i jego uczniów Teodora i Anastazego po bokach. 

W 1744 roku przejście zostało zamknięte żelazną kratą, otwieraną wraz ze znajdującymi się w ścianie katedry Świętymi Drzwiami, tylko w latach Jubileuszowych. W 1794 roku zaproponowano remont w stylu neoklasycystycznym, jednak nigdy nie przeprowadzono go ze względu na śmierć arcybiskupa Malvara i brak funduszy. 

Archiwalne zdjęcia z pierwszej połowy XX wieku pokazują, że Porta Santa miała jednoskrzydłowe drzwi otwierające się na zewnątrz i podobnie jak przejście w portyku zewnętrznym zabezpieczone żelazną dwuskrzydłową kratą. 

Drzwi były widoczne tylko w latach świętych, bo w pozostałych latach zasłaniano je od wewnątrz prostą metalową kurtyna z nałożonymi na nią motywami geometrycznymi. 

W 1992 wykonane zostały przez galicyjskiego rzeźbiarz Francisco Leiro nowe jednoskrzydłowe drewniane drzwi, przedstawiając na nich w płytkiej płaskorzeźbie tradycję translatio, czyli przeniesienia do Galicji  doczesnych szczątków Apostoła. Spotkały się one z  ogólną krytyką, że nie odpowiadają przesłaniu i symbolice rytuału 

przejścia  przez Święte Drzwi. Pod koniec 2003 roku drewniane 

drzwi Francisco Leiro zdjęto i przeniesione do muzeum katedralnego.

W ich miejsce w Porta Santa zamontowane zostały nowe mosiężne dwuskrzydłowe drzwi wykonane przez rzeźbiarza z Santiago de Compostela Suso León.  

Inspiracją dla niego był polichromowany angielski ołtarz z alabastru, wyrzeźbiony w Nottingham około 1450 roku i podarowany katedrze w 1456 roku przez angielskiego duchownego Johna Goodyeara z okazji jego pielgrzymki do Composteli. Na płaskorzeźbach przedstawiał historię świętego Jakuba: powołanie, misję, głoszenie kazań, męczeństwo i przeniesienie, jak zapisano w łacińskim napisie, powtórzonym na drzwiach wykonanych przez Suso León.

Zostały sfinansowane przez około trzydzieści firm i kupców zrzeszonych w Izbie Handlowej z Composteli. Drzwi mają 2,60 metra wysokości i 1,40 metra szerokości, a każde z dwóch skrzydeł wykonanych przy zastosowaniu techniki odlewania z traconego wosku, waży około 350 kilogramów. 

Podczas remontu i wykonywanych prac konserwatorskich budynku katedry w latach 2011 - 2020 barokowa żelazna krata znajdująca się w zewnętrznym licu ściany absydy zamykająca dojście do Drzwi Świętych została zdemontowana, a w jej miejscu, przed Anno Santo Jacobeo 2021, zamontowano dwuskrzydłowe ochronne szklane drzwi.  

W Roku Świętym Jakubowym w 1982 roku 9 listopada odwiedził Santiago de Compostela i przeszedł przez Drzwi Święte papież Jan Paweł II, a 6 listopada 2010 papież Benedykt XVI.

Ceremoniał otwarcie Drzwi Świętych

Drzwi Święte, zwykle zamknięte, otwierane są, w następującym co kilka, lub kilkanaście lat, Roku Świętym Jakubowym, aby przez nie, w tym szczególnym okresie, pielgrzymi mogli wejść do katedry na koniec swojej wędrówki. Uroczyście celebrowane otwarcie drzwi następuje po południu 31 grudnia poprzedzającego Rok Święty, a zamykane w dniu 31 grudnia.

Do lat dziewięćdziesiątych XX wieku, zgodnie z wiekową tradycją po zakończeniu Roku Świętego i uroczystym zamknięciu Drzwi Świętych portal w ścianie obejścia (ambitu) był zamurowywany, a ściana od wewnątrz katedry zakrywana stalową płytą wzmocnioną metalowymi płaskownikami. W przeddzień rozpoczynającego się Roku Jubileuszowego, następowało, zgodnie z tradycyjnym ceremoniałem prowadzonym przez arcybiskupa Composteli, rozebranie wybudowanego muru i uroczyste otwarcie Świętych Drzwi. W 1992 roku, kiedy zamontowano nowe drewniane drzwi, zrezygnowano z zamurowywania, drzwi zakrywano od wewnątrz metalową osłoną, a w przeddzień ich otwarcia usuwano tą osłonę i układano mur z luźno ułożonych kamieni, burzony w momencie otwierania przez arcybiskupa drzwi. W Roku Świętym 2021, na prośbę konserwatorów wykonujących remont katedry, zrezygnowano z budowy i burzenia tej ściany.

Rytuał otwarcia Drzwi Świętych w katedrze w Santiago de Compostela oparty jest na zasadach ustalonych w Rzymie dla tamtejszych uroczystości Roku Jubileuszowego. 31 grudnia po południu arcybiskup, po sprawowaniu Eucharystii, na czele kapituły, władz religijnych i politycznych, oraz licznej rzeszy wiernych, wyrusza z procesją przez Puerta de Platería na Plaza de Quintana, na którym, po paradzie wojskowej i oficjalnym powitaniu, rozpoczyna się właściwy rytuał otwarcia. 

Arcybiskup przez zewnętrzny portal podchodzi do Drzwi Świętych i  stojąc przed zamkniętymi drzwiami mówi:

„Otwórzcie mi drzwi domu, w którym mieszka Sprawiedliwy”,

A zebrani obok ludzie odpowiadają:

 „Abym mógł przez nie wejść i chwalić Pana”.

Następnie arcybiskup z trzymanej przez kanonika tacy bierze specjalnie na tę uroczystość przygotowany przez compostelańskich złotników młotek i po raz pierwszy uderza nim w drzwi, 

a potem mówi:  

„Wejdę do Twojego domu, Panie”

i zebrani odpowiadają:

„Będę Ci oddawał cześć ze czcią w Twojej świętej świątyni”,

po czym uderza w drzwi po raz drugi mówiąc:

„Otwórzcie drzwi, bo Pan jest z nami”,

Po czym stojący obok mówią:

„I pokazał Izraelowi znaki swojej mocy”.

Następnie uderza młotkiem po raz trzeci i otwiera kluczem drzwi.

W poprzednich latach, do Roku Świętego 2010, po otwarciu drzwi arcybiskup uderzał młotkiem w postawiony z luźnych kamienni mur przewracając go na posadzkę wewnątrz świątyni. 

W otwartych już drzwiach arcybiskup klęka i odmawia modlitwę, a następnie przechodzi przez nie, a dwóch diakonów myje jej nadproża i ościeża gałązkami oliwnymi nasączonymi wodą święconą. 

Po odśpiewaniu Te Deum procesja wchodzi do wnętrza katedry, przechodzi obejściem i nawą główną do Portyku Chwały, gdzie następuje zakończenie uroczystości.

Liturgia i rytuał zamknięcia Drzwi Świętych, podobnie jak ich otwarcie, odbywa się 31 grudnia, jako kulminacja Roku Świętego. Procesja opuszcza katedrę przez Puerta de Azabachería, docierając do Drzwi Świętych, gdzie skrapia wodę święconą i okadza. W poprzednich latach, kiedy drzwi były zamurowywane, układał pierwszy kamień muru.  które. Po zakończeniu obrzędu procesja podąża dalej w stronę drzwi Platerías, którymi ponownie wchodzi do wnętrza, śpiewając antyfonę O Beate Iacobe.

Rok Święty Jakubowy

(łac.) Annus Sanctus Iacobeo, (hiszp.) Año Santo Jacobeo, (galic.) Ano Santo Xacobeo, ogłoszony został jednorazowo przez papieża Kaliksta II w 1120 roku, w którym święto apostoła Jakuba Starszego ustanowione na 25 lipca przypadało w niedzielę. Papież Aleksander III w 1179 roku w Bulli Regis Aeterni potwierdził ten przywilej Composteli rozszerzając go na wszystkie te szczególne lata. Pierwszy Rok Święty Jakubowy obchodzony był w 1122 roku, a od 1182 roku stał się stałym świętem, które w okresach 28 letnich występuje czterokrotnie w odstępach co 6 –5 – 6 – 11 lat.

Tabela lat świętych Composteliańskich w  XX i XXI wieku

            +6        +5        +6        +11

+28      1909    1915    1920    1926

+28      1937    1943    1948    1954

+28      1965    1971    1976    1982

+28      1993    1999    2004    2010

+28      2021    2027    2032    2038

+28      2049    2055    2060    2066

+28      2077    2083    2088    2094

Bulla papieska Regis Aeterni nadała też możliwość uzyskania w Roku Świętym Jakubowym odpustu zupełnego (Indulgenza plenarna), a wierni chcący go otrzymać powinni spełnić warunki określone w Kodeksie Kanonicznym i przyjęte w tym miejscu czynności i dzieła odpustowe określone na pierwszym synodzie w Composteli w 1300 roku:

- przybyć do Santiago de Compostela w Roku Świętym w wolności od przywiązania do jakiegokolwiek grzechu, nawet powszedniego,

- odmówić modlitwy, przynajmniej Credo, Ojcze Nasz i modlitwy w intencjach podanych przez papieża. 

- przyjąć sakramenty pokuty i Komunię Świętą.

- wykonać dzieła odpustowe związane z pielgrzymką do grobu św. Jakuba Starszego Apostoła: przejście przez Drzwi Święte katedry i nawiedzenie grobu świętego Jakuba

Zalecany jest też udział w nabożeństwach i mszy świętej dla pielgrzymów o godzinie 12 w katedrze św. Jakuba,

 

 

 

 

 

 

 

 

 

18. Romańskie arcydzieło sztuki sakralnej

Nartex, czyli przedsionek lub kruchta, to ważne miejsce w średniowiecznej chrześcijańskiej świątyni. W tym miejscu, zwykle posiadającym wystrój rzeźbiarski o tematyce sakralnej, przed wejściem do świętej przestrzeni kościoła zatrzymywali się penitenci na przygotowanie i modlitwę przebłagalną przed sakramentem pokuty, a także katechumeni oczekujący na chrzest, ale nie tylko. 

Od końca XII wieku, kiedy architekt i rzeźbiarz Mistrz Mateo zakończył budowę zachodniej części katedry w Santiago de Compostela, a wraz nią nartex z potrójną arkadą wejściową o nazwie „Portico Gloria” czyli Portyk Chwały, aż do końca XX wieku pielgrzymi przybywający z całej Europy do znajdującego się tu grobu świętego Jakuba Starszego Apostoła, wchodzili przez otwarty przedsionek i wiele czasu spędzali na odczytywaniu oraz kontemplacji tego wielkiego rzeźbiarskiego i architektonicznego dzieła będącego teologicznym przekazem Logos – Słowa Bożego zawartego w Biblii. 

Santiago de Compostela katedra - chronologia budowy XII-XVIII w. 

Santiago de Compostela katedra XIII w.

Santiago de Compostela XIII w. 

Santiago de Compostela katedra, fasada zachodnia XIII w. 

Santiago de Compostela katedra, nartex XIII w. 

Mistrz Mateo tworzył kompozycję Portico Gloria przez dwadzieścia lat, kończąc w 1188 roku wraz z nią budowę wielkiej romańskiej świątyni rozpoczętej w 1077 roku przez budowniczego Bernardo el Viejo. Z placu przed katedrą (dzisiaj Praza da Obradorio) i ze schodów prowadzących do wejścia przez potrójny arkadowy portal bez drzwi widać już było wewnętrzny trójarkadowy portyk ozdobiony rzeźbami ponad stu postaci, będący wejściem do  naw katedry. Kompozycja rzeźbiarska Portyku Chwały przedstawia historię człowieka od jego początku po zbawienie przez Chrystusa: stworzenie, grzech pierworodny, starotestamentowe przymierze Boga z narodem wybranym, przesłania Ewangelii, po otchłań, Sąd Ostateczny i apokaliptyczną wizję niebiańskiego Jeruzalem. 

Portico Gloria 1997 r.

Pierwsze spojrzenie zmęczonego pielgrzyma wchodzącego do katedry skupiało się na rzeźbie postaci świętego Jakuba, umieszczonej na środkowej kolumnie przedstawiającej drzewo Jessego , by potem, po wykonaniu rytualnego gestu dotknięcia jej, ogarnąć wzrokiem dziesiątki innych postaci i motywów religijnych wypełniających całą przestrzeń trójarkadowego kamiennego portyku. Średniowieczny pielgrzym patrząc na zawartą w tym wielkim przedstawieniu rzeźbiarskim strukturę, geometrię, estetykę, stylistykę i symbolikę, odczytywał przesłanie i kanon Pisma Świętego. Zawarty przekaz był mu pomocą w osobistej odpowiedzi na jedno z najważniejszych pytań życia, które Chrystus skierował do swoich Apostołów w Galilei: „A ty, za kogo mnie uważasz?” (Mt 16, 15).

Portico Gloria, Jenaro Pérez Villaamill 1849 r.

Wraz z nastaniem ery nowożytnej mistycyzm i duchowość średniowiecza zostały wyparte na rzecz „szkiełka i oka”, a jego przesłanie teologiczne stało się dla większości pielgrzymów niezrozumiałe. Ukryty przez wybudowaną w 1738 roku nową fasadę o nazwie Obradorio (Złota Brama) z portykiem zamykanym wielkimi drzwiami, Portico Gloria przestał być widoczny z placu przed katedrą i schodów wprowadzających do jej wnętrza, pozbawiając wchodzącego stopniowo wzrastającego wewnętrznego, duchowego napięcia. 

Santiago de Compostela katedra i Praza da Obradorio 2022 r. 

Santiago de Compostela katedra, nartex 2022 r. 

Narastający od ostatniej dekady XX wieku wielki ruch turystyczny, a także napływ tysięcy pielgrzymów, tworzący tłum wchodzących w pośpiechu do katedry przez Portico Gloria, nie dawał już możliwości wyciszenia i intymności kontemplacji. Istniejący od średniowiecza rytuał dotknięcia kolumny Drzewa Jessego, pokłonu i modlitwy przed stojącą na niej figurą świętego Jakuba, będącego pośrednikiem miedzy pielgrzymem, a znajdującym się nad nim Jezusem Chrystusem, z końcem XX wieku został zabroniony z uzasadnieniem konserwatorskiej ochrony dzieła sztuki. Wizyta w tym miejscu często ograniczała się do zrobienia typowego pamiątkowego zdjęcia.

Ostatecznie, po wykonanym w latach 2004 – 2020 wielkim remoncie katedry, konserwacji rzeźb i detali architektonicznych, główne wejście z Praza do Obradorio do katedry zostało zamknięte, a zobaczenie Portico Gloria, jako dzieła romańskiej sztuki, ograniczone zostało do około 20 minut, po wykupieniu biletu wstępu, bez możliwości robienia zdjęć. Próba odczytania przekazu i treści zawartych w tej wielkiej kompozycji, podczas tego krótkiego czasu, powinna być poprzedzona poznaniem  jego programu ikonograficznego i teologicznego.

Teologia Portico Gloria

W Portyku Chwały Mistrz Mateo opracował skomplikowany program ikonograficzny o treści apokaliptycznej i zbawczej, skupiony na wizji niebiańskiego Jeruzalem, dopełniając go o historię zbawienia człowieka zapoczątkowaną i przedstawioną przez nieistniejące już rzeźby Abrahama, Mojżesza i Dawida, które znajdowały się na portyku wejściowym do nartexu, usunięte podczas osiemnastowiecznej przebudowy.

Przedstawił relację człowieka do Tajemnicy według prostego i widocznego schematu zawierającego etapy historii ludzkości i drogi człowieka od życia doczesnego do życia wiecznego. Umiejscowione zostały zgodnie z naturalnym sposobem postrzegania, które najpierw skupia się na dominującym punkcie umieszczonym zwykle centralnie, potem całości oglądanej od lewej do prawej strony, oraz od dołu do góry. Punktem centralnym jest postać świętego Jakuba Starszego Apostoła, który z łagodnym uśmiechem wita i zaprasza do wnętrza świątyni pielgrzymów wchodzących do katedry, często po wielomiesięcznej wędrówce. Jest on też pośrednikiem między nimi, a Chrystusem, którego rzeźba znajduje się powyżej, na środku tympanonu.

Historię ludzkości wyznacza podział pionowy, dla którego umieszczona centralnie kolumna i rzeźba Chrystusa Pantokratora tworzy oś czasu dzielącą dzieje po lewej stronie na „ludzkość przed Chrystusem”, z podziałem na czas poznawania Przesłania Bożego i okres sojuszu narodu wybranego z Bogiem, a na prawo od osi „ludzkość po Chrystusie”.

Droga ziemska, którą przechodzi człowiek, od niewiary, grzechu do poznania Tajemnicy, aż do osiągnięcia życia wiecznego, podzielona na poszczególne etapy pokazana została na czterech poziomach, uwzględniających również podział dziejowy:

- poziom pierwszy, który tworzą cokoły filarów, przedstawia ziemskie życie, które jest dramatem istnienia, walką między złem i dobrem,

- poziom drugi, utworzony przez kolumny, na lewym filarze pokazuje drogi pogan i wiary Izraelitów, na prawym drogę posłuszeństwa, która po przyjściu Chrystusa, jako jedyna pozwala poznać Jego Tajemnicę (Misterium), a kolumna stojąca w centrum całej kompozycji jest drogą, którą wskazuje Chrystus: „Ja jestem drogą prawdą i życiem” (J 14, 6). 

- poziom trzeci to przesłanie Boże zwiastowane i głoszone przez proroków i apostołów,

- poziom czwarty utworzony przez arkady i tympanon portyku przedstawia życie wieczne w niebiańskim Jeruzalem, ale także piekło i czyściec.

Portico Gloria, program ikonograficzny

Poziom pierwszy – walka dobra ze złem

Pięć cokołów, na których stoją filary i kolumny portyku przedstawiające los ludzi uwikłanych w swoją ziemską egzystencję toczącą się między złem i dobrem, pokazują kolejno dramatyczną historię człowieka (od lewej do prawej strony), który najpierw, po utracie raju przegrywa z lwem, który w symbolice średniowiecznej reprezentował zło i grzech, potem poszukuje drogi, gdzie przedstawiony jako gryf, (pół lew, pół orzeł), który  toczy wewnętrzną walką między przywiązaniem do grzechu i ziemskich pokus, a szukaniem własnej drogi dotarcia do Tajemnicy, która często staje się herezją. Poznając naukę Chrystusa (cokół środkowej kolumny) człowiek w obliczu tajemnicy Boga, który stał się człowiekiem, może ją odrzucić, ale przyjmując ją zapanować nad lwami, symbolami grzechów głównych pokazanych na czwartym cokole: lenistwa, pożądliwości, chciwości, pychy, gniewu, zazdrości, by ostatecznie je pokonać, jak przedstawia ostatni po prawej stronie cokół, gdzie człowiek jako orzeł zwycięża lwa. 

Portico Gloria, cokoły filarów i  kolumn

Portico Gloria cokół pierwszy - zło i grzech zwyciężą człowieka

Portico Gloria cokół drugi - herezje 

Portico Gloria cokół trzeci - ochrzczony człowiek panuje nad złem i grzechem

Portico Gloria cokół czwarty - grzechy główne

Poziom drugi – drogi do poznania Tajemnicy

Spośród wielu kolumn tworzących filary podpierające archiwolty i tympanon portyku cztery wyróżniają się dekoracją na tle pozostałych. Symbolizują różne drogi w ziemskich dziejach człowieka, w kierunku poznania Słowa Bożego i Tajemnicy. Dwie zlokalizowane są w lewym filarze w części wskazującej dzieje ludzkości przed Chrystusem, trzecia kolumna (trumenau) usytuowana jest centralnie w osi czasu, a czwarta znajduje się w strefie dziejów ludzkości po Chrystusie, z lewej strony filara podtrzymującego łuki arkad.

Portico Gloria, kolumny - drogi do poznania Tajemnicy

Pierwsza kolumna, po lewej stronie filara przedstawia i podkreśla trudność, a czasem niemożność człowieka w osiągnięciu swego przeznaczenia jedynie o własnych siłach, przy małej duchowości. Wszystkie przedstawione postacie ludzkie są „uwięzione” pomiędzy gałęziami wychodzącymi z paszczy lwa, symbolizującymi grzech pierworodny. Postacie ludzkie, które walczą między sobą o zdobycie szczytu, wspinając się od podstawy kolumny w kierunku głowicy kolumny, stają się centaurami (które w średniowieczu były symbolem brutalizacji człowieka). Tajemnica nie zostanie mu objawiona, dopóki nie dotrze na szczyt kolumny, gdzie dwa ptaki jedzą winogrona, symbol boskiego pożywienia. 

Portico Gloria pierwsza kolumna - boskie pożywienie

Druga kolumna, z prawej strony początek drogi Wiary. U podstawy kolumny jest scena poświęcenia Izaaka przez jego ojca Abrahama. Trzyma on głowę Izaaka, który w postawie posłusznej oczekuje śmiertelnego ciosu, jaki jego ojciec zamierza zadać mieczem. Powyżej anioł zatrzymuje rękę Abrahama i wskazuje na baranka złapanego w krzaku, który ma zostać złożony w ofierze w miejsce Izaaka. To droga poświeceń do pełnej wiary i przymierza z Bogiem. 

Portico Gloria druga kolumna - Abraham i Izaak

Trzecia kolumna, usytuowana na osi centralnej dzielącej dzieje ludzkości na przed i po Chrystusie, wskazuje, że to już nie człowiek szuka i próbuje nawiązać kontakt z Bogiem, ale sam Bóg staje się towarzyszem człowieka, stając się samym człowiekiem i wskazując mu, że „Ja jestem drogą prawdą i życiem” (J 14, 6).  Jest to droga „uprzywilejowana”, dla tych którzy uwierzyli. Motywem rzeźbiarskim jest Drzewo Jessego przedstawiające ludzką genealogię Chrystusa: od śpiącego Jessego, ojca Dawida, wyrasta liściaste drzewo, z którego wywodzą się gałęzie królów Judei i proroków ogłaszających przyjście Mesjasza. W najwyższej części prorokinie Anna i Elżbieta pochylają się przed Maryją, ubraną w piękną tunikę i welon otoczony diademem, która z pogodną twarzą unosi ręce w geście pokory, przywołując moment Zwiastowania. Dziewica jest jedyną postacią na pniu, której nie oplatają gałęzie drzewa, co symbolizuje, że została poczęta bez grzechu pierworodnego. Głowica tej kolumny przedstawia Boską genealogię Chrystusa: Trójcę Świętą w jej wersji paternitas, czyli Boga Ojca trzymającego Syna na kolanach, w pozie zapowiadającej ukrzyżowanie, a ponad która unosi się Duch Święty w postaci gołębicy. 

Portico Gloria trzecia kolumna 1997 r. 

Portico Gloria trzecia kolumna - Drzewo Jessego

Portico Gloria Dzrewo Jessego - Maryia Matka Boża

Portico Gloria trzecia kolumna - Trójca Święta 2022 r. 

Pięć rowków znajdujących się w tej kolumnie, powstałych w wyniku kładzenia na kolumnie prawej ręki, świadczy o kierowanych do świętego Jakuba dziękczynieniach i prośbach o wstawiennictwo i błogosławieństwo przez tysiące pielgrzymów. Był to jeden z najbardziej znanych rytuałów, którego wykonywanie zostało zabronione na początku XXI wieku. 

Portico Gloria trzecia komuna - rytuał dotknięcia kolumny

Portico Gloria - Jan Paweł II 1989 r. 

Czwarta kolumna znajduje się po lewej stronie w grupie po prawej stronie, w strefie ludzkości po Chrystusie. Wskazuje drogę nawrócenia i posłuszeństwa, która po przyjściu Chrystusa jako jedyna pozwala iść w Jego stronę do poznania Tajemnicy. Dorosły mężczyzna - Chrystus zaprasza jednego ze swoich uczniów, aby poszedł za nim w górę, wyciągając rękę. Postacie są jeszcze oplecione gałęziami, ale ich twarze nie są smutne, jak na dwóch pierwszych kolumnach, ale pogodne, a w miarę wspinania stają się też coraz młodsze, co oznacza, że ​​podejście do Tajemnicy odnawia człowieka. Ta symbolika zawiera ideę, że posłuszeństwo nie jest łatwe, ale Jezus powiedział: „ Jeśli nie staniecie się jak dzieci, nie wejdziecie do Królestwa Niebieskiego” (Mt 18, 3). 

Portico Gloria czwarta kolumna - droga nawrócenia i posłuszeństwa

Człowiek zmierzający tymi drogami do poznania Tajemnicy przeżywał wiele niepokojów i rozterek duchowych, napotykając mnóstwo ziemskich pokus i kuszącego zła. Ten dramat wewnętrzny ukazują rzeźby na kapitelach kolumn, których znaczenie i symbolikę objaśniają średniowieczne bestiariusze, które poprzez opisy oraz  rysunki zwierząt i stworów, realnych i baśniowych (wiwerny, smoki, gryfy, bazyliszki czy jednorożce), przekazując podstawowe dogmaty wiary i zasady etyki chrześcijańskiej. 

Portico Gloria głowice kolumn - grzechy i pokusy

Portico Gloria głowice kolumn - grzechy i pokusy

Poziom trzeci – przesłanie Boże

To poziom słuchania i poznania Słowa Bożego głoszonego przez proroków, apostołów, a także inne osoby je głoszące, których postacie ustawione zostały nad kolumnami wspierającymi archiwolty Portico Gloria, a także po wewnętrznej stronie portyku wejściowego. 

Po lewej stronie, w strefie Czas przed Chrystusem, przedstawieni są Prorocy, autorzy Ksiąg Biblijnych, którzy przekazywali Boże proroctwa, zapowiadali rychłe przyjście Króla Izraela i wskazali ludziom drogę do niebiańskiego Jeruzalem. Po bokach lewej arkady przedstawieni są Prorocy Mniejsi: Abdiasz, Amos, Joel i Ozeasz, a po lewej stronie arkady środkowej Prorocy Więksi: Jeremiasz, Daniel, Izajasz, oraz Mojżesz trzymający Tablice Prawa. Anioł pochylający się nad nimi ze wspornika tympanonu trzyma zwój z napisem: „Prorocy przepowiadali, że z Maryi Dziewicy narodzi się Zbawiciel”. 

Portico Gloria prorocy 2022 r. 

Po prawej stronie, w strefie Czas po Chrystusie, stoją Apostołowie. Kolejno są to Piotr z trzema kluczami w dłoni, symbolem całego Kościoła, gdzie wiernych utożsamia klucz skierowany w stronę ziemi i dwa pozostałe wskazują w górę na czyściec i raj, Paweł z pisanymi listami, Jakub Młodszy w niebieskiej tunice ze złotymi irysami będącymi symbolem pokrewieństwa z Chrystusem i Jan z orłem u stóp, symbolem Jego ewangelii. Dalej, już po bokach prawej arkady, stoją Mateusz, Filip, Tomasz i Bartłomiej.

Portico Gloria apostołowie 2022 r. 

Układ proroków, apostołów, a także innych postaci znajdujących się na tym poziomie inspirowany był popularnym w całej Europie XII-wiecznym dramatem liturgisznym „Ordo Prophetarum”  (Procesja Proroków), wystawianym w okresie Bożego Narodzenia. Sięgał swoimi korzeniami do kazania biskupa Kartaginy z V wieku Quodvultdeusa, w którym dyskutował z Żydami (Contra Judaeos), dlaczego nie chcą przyjąć Jezusa jako obiecanego mesjasza. Powoływał na świadków proroków Izraela, którzy przepowiadali Jego narodziny: Mojżesza, Izajasza, Jeremiasza, Daniela, Symeona, a także Elżbietę i Jan Chrzciciela. Wspominał też o osobach ze świata pogańskiego: królowej Saby Sybilli (Michaldę), Esterę, poetę Wergiliusza, Nabuchodonozora i te osoby Mistrz Mateo umieścił w wejściu do przedsionka, dodając jeszcze Habakuka (Balaama ?), Dawida, Jana Chrzciciela, ewangelistów Łukasza i Marka, którzy wraz z apostołami i prorokami, stojącymi na kolumnach wewnętrznego portyku tworzyli krąg symbolizujący ciągłość Starego i Nowego Testamentu. Kontemplujący rzeźby i architekturę portyku pielgrzym stawał się nie widzem oglądającym dzieło sztuki, ale uczestnikiem akcji średniowiecznego teatru.

Sangtiago de Compostela katedra - nartex i Portico Gloria 2023 r. 

Niestety, przebudowa zachodniej fasady katedry w XVIII wieku, kiedy najprawdopodobniej ta średniowieczna symbolika przestała być czytelna (opisana ponownie dopiero w XX wieku), usunęła rzeźby usytuowane na zewnątrz wejścia zamkniętego obecnie trzema masywnymi drzwiami, pozostawiając jedynie od jego wewnętrznej strony, Habakuka (Balaama ?), Sybillę, Esterę po lewej stronie, oraz Łukasza i Marka po prawej stronie. 

Sangtiago de Compostela katedra - nartex i Portico Gloria

W centrum tej inscenizacji, na kolumnie z Drzewem Jessego i wizerunkiem Trójcy Świętej,  dzielącej symbolicznie dzieje ludzkości na przed i po Chrystusie, znajduje się święty Jakub Starszy Apostoł siedzący na tronie wspartym na lwach i zwieńczony nimbem, z uśmiechem oczekującego na pielgrzymów. Ubrany w tunikę i płaszcz, bosy, lewą rękę opiera na lasce w kształcie tau. Zajmuje miejsce na którym w portalach romańskich umieszczano rzeźby Chrystusa Zbawiciela lub Dziewicy Maryi, ale wyjaśnia to trzymany w prawej ręce zwój z tekstem „Misit me Dominus” (Pan mnie posłał). Umieszczony między ludźmi, a Bogiem jest orędownikiem tych, którzy pomimo walki z siłami zła, trudności na swej pielgrzymiej drodze i napotykanych pokus, które pokazane zostały na kapitelu nad głową świętego Jakuba, ale mając w sobie obraz Trójcy Świętej (Rdz 1,26), chcą na koniec swej ziemskiej wędrówki dotrzeć do Zbawiciela zasiadającego w niebiańskim Jeruzalem, osiągając cel, jakim jest uczestnictwo w życiu Bożym. 

Portico Gloria - św. Jakub Starszy Apostoł 2022 r. 

Portico Gloria - św. Jakub Starszy Apostoł 2022 r. 

Portico Gloria kapitel środkowej kolumny - pokusy 2022 r. 

Poziom czwarty – życie wieczne

Zainspirowana Starym Testamentem i Apokalipsą Nowego Testamentu, kompozycja składająca się z dziesiątków rzeźb pokrywających archiwolty i tympanon Portico Gloria, ukazuje los człowieka po zakończonym życiu doczesnym. Widoczny jest też, jak w całym portyku, podział na okres starotestamentowy i nowotestamentowy. Lewy łuk symbolizuje otchłań, w której na zbawienie oczekują żyjący przed Chrystusem, środkowy wraz z tympanonem, niebieskie Jeruzalem z Chrystusem Pantokratorem, a prawy  przedstawia Sąd Ostateczny. 

Portico Gloria - inscenizacja Apokalipsy św. Jana 2023 r. 

Lewy łuk przedstawia lud Izraela, który czeka na wyzwolenia z ciemności (otchłani) i zaprowadzenie do nieba. Na środku dolnego profilu Chrystus, który zstąpił do otchłani, ma po bokach patrzących z nadzieją na Niego Adama i Ewę, a dalej, po lewej stronie Abraham, Noe, Izaak i Jakub, a po prawej Mojżesz, Aaron, Dawid i Salomon. W górnym fryzie dziesięć małych postaci przedstawia plemiona Izraela skrępowane długim cylindrem przymocowanym dziesięcioma klamrami symbolizującymi prawo Mojżeszowe, które nie pozwalało przyjąć  Jezusa, bo „Nie będziesz miał bogów cudzych przede Mną”. W lewym narożniku anioł sygnałem trąbki ogłasza wyjście Chrystusa z otchłani i zwycięstwo nad śmiercią. Po prawej stronie w narożniku miedzy archiwoltami znajdują się Drzwi Królestwa Chrystusowego, w których dwaj aniołowie witają zbawione dusze sprawiedliwych, przedstawianych jako dzieci boże, które wyszły z otchłani i zakładają na ich głowy korony.

Portico Gloria - otchłań

Portrico Gloria - Drzwi Królestwa z otchłani

Centralna archiwolta i wypełniający ją tympanon to wizja Niebiańskiego Jeruzalem inspirowana opisem w Księdze Objawienia, czyli Apokalipsie św. Jana: 

„A oto w niebie stał tron i na tronie zasiadał. A Zasiadający był podobny z wyglądu do jaspisu i do krwawnika, a tęcza dokoła tronu - podobna z wyglądu do szmaragdu. Dokoła tronu - dwadzieścia cztery trony, a na tronach dwudziestu czterech siedzących Starców, odzianych w białe szaty, a na ich głowach złote wieńce. A z tronu wychodzą błyskawice i głosy, i gromy, i płonie przed tronem siedem lamp ognistych które są siedmiu Duchami Boga. Przed tronem - niby szklane morze podobne do kryształu, a w środku tronu i dokoła tronu cztery Istoty pełne oczu z przodu i z tyłu: pierwsza podobne do lwa, druga podobna do wołu, trzecia mająca twarz jak gdyby ludzką i czwarta podobna do orła w locie… i nie mają spoczynku, mówiąc dniem i nocą: Święty, Święty, Święty, Pan Bóg wszechmogący Który był i Który jest, i Który przychodzi. A ilekroć Zwierzęta oddadzą chwałę i cześć, i dziękczynienie Zasiadającemu na tronie, Żyjącemu na wieki wieków, upada dwudziestu czterech Starców przed Zasiadającym na tronie i oddaje pokłon Żyjącemu na wieki wieków, i rzuca przed tronem wieńce swe, mówiąc: «Godzien jesteś, Panie i Boże nasz, odebrać chwałę i cześć, i moc, boś Ty stworzył wszystko, a dzięki Twej woli istniało i zostało stworzone». (Ap 4,2-11): 

Portico Gloria - niebiańskie Jeruzalem 2022 r. 

W centrum dominuje ukoronowany wizerunek Chrystusa w Majestacie, otoczony czterema ewangelistami piszącymi Ewangelie: Łukaszem na byku, Janem na orle, Markiem na lwie i Mateuszem na swojej skrzyni celnika. Krwawiące wciąż rany ukrzyżowania na dłoniach, stopach i boku, to znak zwycięstwa nad śmiercią, a Jego ofiara na Krzyżu przymierze z ludzkością i jest szansą na zbawienie dla wszystkich. Po Jego lewej stronie znajdują się zbawieni Izraelici Starego Przymierza, po prawej chrześcijanie Nowego Przymierza, a anioł nakłada im wszystkim na głowy korony sprawiedliwości. W górze dwaj aniołowie składają Chrystusowi hołd okadzając dymem z kadzideł.

W dolnej części tympanonu posługujący (aniołowie?) trzymają instrumenty Męki Pańskiej. Po lewej stronie klęczący trzyma kolumnę, przy której Chrystus otrzymał karę biczowania, dwaj następni krzyż, a czwarty koronę cierniową. Z prawej strony pierwszy niesie gwoździe i włócznię Longinusa, która przebiła bok Chrystusa, następny dzban z octem, lub posca (płynem podawanym do picia ukrzyżowanym) i pergamin z napisem INRI, a dwaj ostatni bicz, młotek i trzcinę. 

Portico Gloria - Chrystus w Majestacie 2022 r. 

Na archiwolcie dwadzieścia cztery postacie starszych (prezbiteros) reprezentują dwunastu sprawiedliwych z plemion Izraela, po lewej stronie, i dwunastu apostołów z Nowego Przymierza po prawej. Inspiracją takiego podziału apokaliptycznych starców mógł być fragment Ewangelii Mateusza: „Jezus zaś rzekł do nich: «Zaprawdę, powiadam wam: Przy odrodzeniu, gdy Syn Człowieczy zasiądzie na swym tronie chwały, wy, którzy poszliście za Mną, zasiądziecie również na dwunastu tronach, sądząc dwanaście pokoleń Izraela” (Mt 19, 28),  ale Mistrz Mateo przedstawił wszystkie te postaci ukoronowane,  a znajdujące się po środku rozmawiające ze sobą trzymają razem średniowieczny instrument o nazwie organistrum (lirę korbową), wskazując na jedność starego i nowego sojuszu. To podkreślenie „jedności” osób otaczających Chrystusa, jest szczególnie istotne w przypadku Santiago de Compostela, mieście znajdującym się w regionie bardzo zróżnicowanym kulturowo, który w XII wieku, kiedy powstał Portico Gloria, charakteryzował się wielokulturową tkanką społeczną, w której powszechne były interakcje między chrześcijanami, muzułmanami i  Żydami, uważającymi Abrahama za wspólnego praojca. Zrealizowany program ikonograficzny trzykrotnie, w różnych miejscach, pokazywał jego postać: nieistniejącą już rzeźbę (usunięta w XVIII wieku) przy wejściu na zewnętrznej ścianie nartexu, do której mogli podchodzić wszyscy ludzie, w Portico Gloria między Żydami czkającymi w otchłani na zbawienie i w niebiańskim Jeruzalem już wśród zbawionych. 

Portico Gloria - postacie Sprawiedliwych w niebiańskim Jeruzalem 2022 r. 

Mistrz Mateo przedstawił wszystkie postacie na tympanonie i archiwolcie uśmiechnięte, rozmawiające ze sobą, z twarzami zrelaksowanymi, szczęśliwymi i także Chrystus jest „przemieniony” z radosną twarzą, Wydają się być w tej postawie oczekującymi na przybycie pielgrzymów, którzy wędrując tysiące kilometrów, często z narażeniem życia, szli ze świadomością, że ktoś jest przy nich i u celu na nich czeka.

Archiwolta po prawej stronie portyku przedstawia Sąd Ostateczny. W prawym narożniku anioł grą na trąbie ogłasza koniec ziemskiego świata i wzywa dusze zmarłych na Sąd Ostateczny. Centralne miejsce zajmuje Chrystus Sędzia, który na dwóch zwojach ukazuje wyroki zbawienia (venite, benedicti patris mei) i potępienia (ite, maledicti in ignem aeternum). Poniżej archanioł Michał trzyma otwierte księgi dobra i zła, w których opisane są uczynki dokonane przez zmartwychwstałych. Na fryzach po prawej stronie zostali potępieni, cierpiący za swe złe uczynki, ukazani rzeźbiarskimi symbolami ze średniowiecznego bestiariusza, a po lewej aniołowie trzymają w ramiona dusze zbawionych i poprzez Drzwi Królestwa, znajdujące się w narożniku środkowej archiwolty, wchodzą z nimi do nieba.

Portico Gloria - Sąd Ostateczny 2022 r. 

Portico Gloria - potępieni na Sądzie Ostatecznym 2022 r. 

Zakończenie

Kontemplacja tego arcydzieła rzeźby i architektury, oraz rozważanie przesłania jakie zostało przez nie przekazane dawało przybyłym tutaj pielgrzymom wzmocnienie wiary, a wątpiącym nawrócenie. Przekaz z Portico Gloria przekonuje, że wiara zatriumfuje a w obliczu wszystkich antagonistycznych sił okaże się niezniszczalna. Wszyscy wrogowie zostaną pokonani, a Baranek Boży ostatecznie zwycięży. Wskazuje też, że historia chrześcijaństwa stanowi prawdziwy obraz dziejów zmierzający ku ostatecznemu celowi, jakim jest ponowne przyjście Pana. Chociaż przedstawiony w Portico Gloria Sąd Ostateczny jest nieunikniony, nie należy doszukiwać się w teologii tego religijnego dzieła szczegółowego scenariusza opisującego wydarzenia prowadzące do końca ziemskiego świata, ale próbować odnajdywać tam zasady i prawdy, jakimi powinny kierować się wszystkie pokolenia chrześcijan, walcząc na swej drodze ze złem i szatanem.