18. Romańskie arcydzieło sztuki sakralnej

Nartex, czyli przedsionek lub kruchta, to ważne miejsce w średniowiecznej chrześcijańskiej świątyni. W tym miejscu, zwykle posiadającym wystrój rzeźbiarski o tematyce sakralnej, przed wejściem do świętej przestrzeni kościoła zatrzymywali się penitenci na przygotowanie i modlitwę przebłagalną przed sakramentem pokuty, a także katechumeni oczekujący na chrzest, ale nie tylko. 

Od końca XII wieku, kiedy architekt i rzeźbiarz Mistrz Mateo zakończył budowę zachodniej części katedry w Santiago de Compostela, a wraz nią nartex z potrójną arkadą wejściową o nazwie „Portico Gloria” czyli Portyk Chwały, aż do końca XX wieku pielgrzymi przybywający z całej Europy do znajdującego się tu grobu świętego Jakuba Starszego Apostoła, wchodzili przez otwarty przedsionek i wiele czasu spędzali na odczytywaniu oraz kontemplacji tego wielkiego rzeźbiarskiego i architektonicznego dzieła będącego teologicznym przekazem Logos – Słowa Bożego zawartego w Biblii. 

Santiago de Compostela katedra - chronologia budowy XII-XVIII w. 

Santiago de Compostela katedra XIII w.

Santiago de Compostela XIII w. 

Santiago de Compostela katedra, fasada zachodnia XIII w. 

Santiago de Compostela katedra, nartex XIII w. 

Mistrz Mateo tworzył kompozycję Portico Gloria przez dwadzieścia lat, kończąc w 1188 roku wraz z nią budowę wielkiej romańskiej świątyni rozpoczętej w 1077 roku przez budowniczego Bernardo el Viejo. Z placu przed katedrą (dzisiaj Praza da Obradorio) i ze schodów prowadzących do wejścia przez potrójny arkadowy portal bez drzwi widać już było wewnętrzny trójarkadowy portyk ozdobiony rzeźbami ponad stu postaci, będący wejściem do  naw katedry. Kompozycja rzeźbiarska Portyku Chwały przedstawia historię człowieka od jego początku po zbawienie przez Chrystusa: stworzenie, grzech pierworodny, starotestamentowe przymierze Boga z narodem wybranym, przesłania Ewangelii, po otchłań, Sąd Ostateczny i apokaliptyczną wizję niebiańskiego Jeruzalem. 

Portico Gloria 1997 r.

Pierwsze spojrzenie zmęczonego pielgrzyma wchodzącego do katedry skupiało się na rzeźbie postaci świętego Jakuba, umieszczonej na środkowej kolumnie przedstawiającej drzewo Jessego , by potem, po wykonaniu rytualnego gestu dotknięcia jej, ogarnąć wzrokiem dziesiątki innych postaci i motywów religijnych wypełniających całą przestrzeń trójarkadowego kamiennego portyku. Średniowieczny pielgrzym patrząc na zawartą w tym wielkim przedstawieniu rzeźbiarskim strukturę, geometrię, estetykę, stylistykę i symbolikę, odczytywał przesłanie i kanon Pisma Świętego. Zawarty przekaz był mu pomocą w osobistej odpowiedzi na jedno z najważniejszych pytań życia, które Chrystus skierował do swoich Apostołów w Galilei: „A ty, za kogo mnie uważasz?” (Mt 16, 15).

Portico Gloria, Jenaro Pérez Villaamill 1849 r.

Wraz z nastaniem ery nowożytnej mistycyzm i duchowość średniowiecza zostały wyparte na rzecz „szkiełka i oka”, a jego przesłanie teologiczne stało się dla większości pielgrzymów niezrozumiałe. Ukryty przez wybudowaną w 1738 roku nową fasadę o nazwie Obradorio (Złota Brama) z portykiem zamykanym wielkimi drzwiami, Portico Gloria przestał być widoczny z placu przed katedrą i schodów wprowadzających do jej wnętrza, pozbawiając wchodzącego stopniowo wzrastającego wewnętrznego, duchowego napięcia. 

Santiago de Compostela katedra i Praza da Obradorio 2022 r. 

Santiago de Compostela katedra, nartex 2022 r. 

Narastający od ostatniej dekady XX wieku wielki ruch turystyczny, a także napływ tysięcy pielgrzymów, tworzący tłum wchodzących w pośpiechu do katedry przez Portico Gloria, nie dawał już możliwości wyciszenia i intymności kontemplacji. Istniejący od średniowiecza rytuał dotknięcia kolumny Drzewa Jessego, pokłonu i modlitwy przed stojącą na niej figurą świętego Jakuba, będącego pośrednikiem miedzy pielgrzymem, a znajdującym się nad nim Jezusem Chrystusem, z końcem XX wieku został zabroniony z uzasadnieniem konserwatorskiej ochrony dzieła sztuki. Wizyta w tym miejscu często ograniczała się do zrobienia typowego pamiątkowego zdjęcia.

Ostatecznie, po wykonanym w latach 2004 – 2020 wielkim remoncie katedry, konserwacji rzeźb i detali architektonicznych, główne wejście z Praza do Obradorio do katedry zostało zamknięte, a zobaczenie Portico Gloria, jako dzieła romańskiej sztuki, ograniczone zostało do około 20 minut, po wykupieniu biletu wstępu, bez możliwości robienia zdjęć. Próba odczytania przekazu i treści zawartych w tej wielkiej kompozycji, podczas tego krótkiego czasu, powinna być poprzedzona poznaniem  jego programu ikonograficznego i teologicznego.

Teologia Portico Gloria

W Portyku Chwały Mistrz Mateo opracował skomplikowany program ikonograficzny o treści apokaliptycznej i zbawczej, skupiony na wizji niebiańskiego Jeruzalem, dopełniając go o historię zbawienia człowieka zapoczątkowaną i przedstawioną przez nieistniejące już rzeźby Abrahama, Mojżesza i Dawida, które znajdowały się na portyku wejściowym do nartexu, usunięte podczas osiemnastowiecznej przebudowy.

Przedstawił relację człowieka do Tajemnicy według prostego i widocznego schematu zawierającego etapy historii ludzkości i drogi człowieka od życia doczesnego do życia wiecznego. Umiejscowione zostały zgodnie z naturalnym sposobem postrzegania, które najpierw skupia się na dominującym punkcie umieszczonym zwykle centralnie, potem całości oglądanej od lewej do prawej strony, oraz od dołu do góry. Punktem centralnym jest postać świętego Jakuba Starszego Apostoła, który z łagodnym uśmiechem wita i zaprasza do wnętrza świątyni pielgrzymów wchodzących do katedry, często po wielomiesięcznej wędrówce. Jest on też pośrednikiem między nimi, a Chrystusem, którego rzeźba znajduje się powyżej, na środku tympanonu.

Historię ludzkości wyznacza podział pionowy, dla którego umieszczona centralnie kolumna i rzeźba Chrystusa Pantokratora tworzy oś czasu dzielącą dzieje po lewej stronie na „ludzkość przed Chrystusem”, z podziałem na czas poznawania Przesłania Bożego i okres sojuszu narodu wybranego z Bogiem, a na prawo od osi „ludzkość po Chrystusie”.

Droga ziemska, którą przechodzi człowiek, od niewiary, grzechu do poznania Tajemnicy, aż do osiągnięcia życia wiecznego, podzielona na poszczególne etapy pokazana została na czterech poziomach, uwzględniających również podział dziejowy:

- poziom pierwszy, który tworzą cokoły filarów, przedstawia ziemskie życie, które jest dramatem istnienia, walką między złem i dobrem,

- poziom drugi, utworzony przez kolumny, na lewym filarze pokazuje drogi pogan i wiary Izraelitów, na prawym drogę posłuszeństwa, która po przyjściu Chrystusa, jako jedyna pozwala poznać Jego Tajemnicę (Misterium), a kolumna stojąca w centrum całej kompozycji jest drogą, którą wskazuje Chrystus: „Ja jestem drogą prawdą i życiem” (J 14, 6). 

- poziom trzeci to przesłanie Boże zwiastowane i głoszone przez proroków i apostołów,

- poziom czwarty utworzony przez arkady i tympanon portyku przedstawia życie wieczne w niebiańskim Jeruzalem, ale także piekło i czyściec.

Portico Gloria, program ikonograficzny

Poziom pierwszy – walka dobra ze złem

Pięć cokołów, na których stoją filary i kolumny portyku przedstawiające los ludzi uwikłanych w swoją ziemską egzystencję toczącą się między złem i dobrem, pokazują kolejno dramatyczną historię człowieka (od lewej do prawej strony), który najpierw, po utracie raju przegrywa z lwem, który w symbolice średniowiecznej reprezentował zło i grzech, potem poszukuje drogi, gdzie przedstawiony jako gryf, (pół lew, pół orzeł), który  toczy wewnętrzną walką między przywiązaniem do grzechu i ziemskich pokus, a szukaniem własnej drogi dotarcia do Tajemnicy, która często staje się herezją. Poznając naukę Chrystusa (cokół środkowej kolumny) człowiek w obliczu tajemnicy Boga, który stał się człowiekiem, może ją odrzucić, ale przyjmując ją zapanować nad lwami, symbolami grzechów głównych pokazanych na czwartym cokole: lenistwa, pożądliwości, chciwości, pychy, gniewu, zazdrości, by ostatecznie je pokonać, jak przedstawia ostatni po prawej stronie cokół, gdzie człowiek jako orzeł zwycięża lwa. 

Portico Gloria, cokoły filarów i  kolumn

Portico Gloria cokół pierwszy - zło i grzech zwyciężą człowieka

Portico Gloria cokół drugi - herezje 

Portico Gloria cokół trzeci - ochrzczony człowiek panuje nad złem i grzechem

Portico Gloria cokół czwarty - grzechy główne

Poziom drugi – drogi do poznania Tajemnicy

Spośród wielu kolumn tworzących filary podpierające archiwolty i tympanon portyku cztery wyróżniają się dekoracją na tle pozostałych. Symbolizują różne drogi w ziemskich dziejach człowieka, w kierunku poznania Słowa Bożego i Tajemnicy. Dwie zlokalizowane są w lewym filarze w części wskazującej dzieje ludzkości przed Chrystusem, trzecia kolumna (trumenau) usytuowana jest centralnie w osi czasu, a czwarta znajduje się w strefie dziejów ludzkości po Chrystusie, z lewej strony filara podtrzymującego łuki arkad.

Portico Gloria, kolumny - drogi do poznania Tajemnicy

Pierwsza kolumna, po lewej stronie filara przedstawia i podkreśla trudność, a czasem niemożność człowieka w osiągnięciu swego przeznaczenia jedynie o własnych siłach, przy małej duchowości. Wszystkie przedstawione postacie ludzkie są „uwięzione” pomiędzy gałęziami wychodzącymi z paszczy lwa, symbolizującymi grzech pierworodny. Postacie ludzkie, które walczą między sobą o zdobycie szczytu, wspinając się od podstawy kolumny w kierunku głowicy kolumny, stają się centaurami (które w średniowieczu były symbolem brutalizacji człowieka). Tajemnica nie zostanie mu objawiona, dopóki nie dotrze na szczyt kolumny, gdzie dwa ptaki jedzą winogrona, symbol boskiego pożywienia. 

Portico Gloria pierwsza kolumna - boskie pożywienie

Druga kolumna, z prawej strony początek drogi Wiary. U podstawy kolumny jest scena poświęcenia Izaaka przez jego ojca Abrahama. Trzyma on głowę Izaaka, który w postawie posłusznej oczekuje śmiertelnego ciosu, jaki jego ojciec zamierza zadać mieczem. Powyżej anioł zatrzymuje rękę Abrahama i wskazuje na baranka złapanego w krzaku, który ma zostać złożony w ofierze w miejsce Izaaka. To droga poświeceń do pełnej wiary i przymierza z Bogiem. 

Portico Gloria druga kolumna - Abraham i Izaak

Trzecia kolumna, usytuowana na osi centralnej dzielącej dzieje ludzkości na przed i po Chrystusie, wskazuje, że to już nie człowiek szuka i próbuje nawiązać kontakt z Bogiem, ale sam Bóg staje się towarzyszem człowieka, stając się samym człowiekiem i wskazując mu, że „Ja jestem drogą prawdą i życiem” (J 14, 6).  Jest to droga „uprzywilejowana”, dla tych którzy uwierzyli. Motywem rzeźbiarskim jest Drzewo Jessego przedstawiające ludzką genealogię Chrystusa: od śpiącego Jessego, ojca Dawida, wyrasta liściaste drzewo, z którego wywodzą się gałęzie królów Judei i proroków ogłaszających przyjście Mesjasza. W najwyższej części prorokinie Anna i Elżbieta pochylają się przed Maryją, ubraną w piękną tunikę i welon otoczony diademem, która z pogodną twarzą unosi ręce w geście pokory, przywołując moment Zwiastowania. Dziewica jest jedyną postacią na pniu, której nie oplatają gałęzie drzewa, co symbolizuje, że została poczęta bez grzechu pierworodnego. Głowica tej kolumny przedstawia Boską genealogię Chrystusa: Trójcę Świętą w jej wersji paternitas, czyli Boga Ojca trzymającego Syna na kolanach, w pozie zapowiadającej ukrzyżowanie, a ponad która unosi się Duch Święty w postaci gołębicy. 

Portico Gloria trzecia kolumna 1997 r. 

Portico Gloria trzecia kolumna - Drzewo Jessego

Portico Gloria Dzrewo Jessego - Maryia Matka Boża

Portico Gloria trzecia kolumna - Trójca Święta 2022 r. 

Pięć rowków znajdujących się w tej kolumnie, powstałych w wyniku kładzenia na kolumnie prawej ręki, świadczy o kierowanych do świętego Jakuba dziękczynieniach i prośbach o wstawiennictwo i błogosławieństwo przez tysiące pielgrzymów. Był to jeden z najbardziej znanych rytuałów, którego wykonywanie zostało zabronione na początku XXI wieku. 

Portico Gloria trzecia komuna - rytuał dotknięcia kolumny

Portico Gloria - Jan Paweł II 1989 r. 

Czwarta kolumna znajduje się po lewej stronie w grupie po prawej stronie, w strefie ludzkości po Chrystusie. Wskazuje drogę nawrócenia i posłuszeństwa, która po przyjściu Chrystusa jako jedyna pozwala iść w Jego stronę do poznania Tajemnicy. Dorosły mężczyzna - Chrystus zaprasza jednego ze swoich uczniów, aby poszedł za nim w górę, wyciągając rękę. Postacie są jeszcze oplecione gałęziami, ale ich twarze nie są smutne, jak na dwóch pierwszych kolumnach, ale pogodne, a w miarę wspinania stają się też coraz młodsze, co oznacza, że ​​podejście do Tajemnicy odnawia człowieka. Ta symbolika zawiera ideę, że posłuszeństwo nie jest łatwe, ale Jezus powiedział: „ Jeśli nie staniecie się jak dzieci, nie wejdziecie do Królestwa Niebieskiego” (Mt 18, 3). 

Portico Gloria czwarta kolumna - droga nawrócenia i posłuszeństwa

Człowiek zmierzający tymi drogami do poznania Tajemnicy przeżywał wiele niepokojów i rozterek duchowych, napotykając mnóstwo ziemskich pokus i kuszącego zła. Ten dramat wewnętrzny ukazują rzeźby na kapitelach kolumn, których znaczenie i symbolikę objaśniają średniowieczne bestiariusze, które poprzez opisy oraz  rysunki zwierząt i stworów, realnych i baśniowych (wiwerny, smoki, gryfy, bazyliszki czy jednorożce), przekazując podstawowe dogmaty wiary i zasady etyki chrześcijańskiej. 

Portico Gloria głowice kolumn - grzechy i pokusy

Portico Gloria głowice kolumn - grzechy i pokusy

Poziom trzeci – przesłanie Boże

To poziom słuchania i poznania Słowa Bożego głoszonego przez proroków, apostołów, a także inne osoby je głoszące, których postacie ustawione zostały nad kolumnami wspierającymi archiwolty Portico Gloria, a także po wewnętrznej stronie portyku wejściowego. 

Po lewej stronie, w strefie Czas przed Chrystusem, przedstawieni są Prorocy, autorzy Ksiąg Biblijnych, którzy przekazywali Boże proroctwa, zapowiadali rychłe przyjście Króla Izraela i wskazali ludziom drogę do niebiańskiego Jeruzalem. Po bokach lewej arkady przedstawieni są Prorocy Mniejsi: Abdiasz, Amos, Joel i Ozeasz, a po lewej stronie arkady środkowej Prorocy Więksi: Jeremiasz, Daniel, Izajasz, oraz Mojżesz trzymający Tablice Prawa. Anioł pochylający się nad nimi ze wspornika tympanonu trzyma zwój z napisem: „Prorocy przepowiadali, że z Maryi Dziewicy narodzi się Zbawiciel”. 

Portico Gloria prorocy 2022 r. 

Po prawej stronie, w strefie Czas po Chrystusie, stoją Apostołowie. Kolejno są to Piotr z trzema kluczami w dłoni, symbolem całego Kościoła, gdzie wiernych utożsamia klucz skierowany w stronę ziemi i dwa pozostałe wskazują w górę na czyściec i raj, Paweł z pisanymi listami, Jakub Młodszy w niebieskiej tunice ze złotymi irysami będącymi symbolem pokrewieństwa z Chrystusem i Jan z orłem u stóp, symbolem Jego ewangelii. Dalej, już po bokach prawej arkady, stoją Mateusz, Filip, Tomasz i Bartłomiej.

Portico Gloria apostołowie 2022 r. 

Układ proroków, apostołów, a także innych postaci znajdujących się na tym poziomie inspirowany był popularnym w całej Europie XII-wiecznym dramatem liturgisznym „Ordo Prophetarum”  (Procesja Proroków), wystawianym w okresie Bożego Narodzenia. Sięgał swoimi korzeniami do kazania biskupa Kartaginy z V wieku Quodvultdeusa, w którym dyskutował z Żydami (Contra Judaeos), dlaczego nie chcą przyjąć Jezusa jako obiecanego mesjasza. Powoływał na świadków proroków Izraela, którzy przepowiadali Jego narodziny: Mojżesza, Izajasza, Jeremiasza, Daniela, Symeona, a także Elżbietę i Jan Chrzciciela. Wspominał też o osobach ze świata pogańskiego: królowej Saby Sybilli (Michaldę), Esterę, poetę Wergiliusza, Nabuchodonozora i te osoby Mistrz Mateo umieścił w wejściu do przedsionka, dodając jeszcze Habakuka (Balaama ?), Dawida, Jana Chrzciciela, ewangelistów Łukasza i Marka, którzy wraz z apostołami i prorokami, stojącymi na kolumnach wewnętrznego portyku tworzyli krąg symbolizujący ciągłość Starego i Nowego Testamentu. Kontemplujący rzeźby i architekturę portyku pielgrzym stawał się nie widzem oglądającym dzieło sztuki, ale uczestnikiem akcji średniowiecznego teatru.

Sangtiago de Compostela katedra - nartex i Portico Gloria 2023 r. 

Niestety, przebudowa zachodniej fasady katedry w XVIII wieku, kiedy najprawdopodobniej ta średniowieczna symbolika przestała być czytelna (opisana ponownie dopiero w XX wieku), usunęła rzeźby usytuowane na zewnątrz wejścia zamkniętego obecnie trzema masywnymi drzwiami, pozostawiając jedynie od jego wewnętrznej strony, Habakuka (Balaama ?), Sybillę, Esterę po lewej stronie, oraz Łukasza i Marka po prawej stronie. 

Sangtiago de Compostela katedra - nartex i Portico Gloria

W centrum tej inscenizacji, na kolumnie z Drzewem Jessego i wizerunkiem Trójcy Świętej,  dzielącej symbolicznie dzieje ludzkości na przed i po Chrystusie, znajduje się święty Jakub Starszy Apostoł siedzący na tronie wspartym na lwach i zwieńczony nimbem, z uśmiechem oczekującego na pielgrzymów. Ubrany w tunikę i płaszcz, bosy, lewą rękę opiera na lasce w kształcie tau. Zajmuje miejsce na którym w portalach romańskich umieszczano rzeźby Chrystusa Zbawiciela lub Dziewicy Maryi, ale wyjaśnia to trzymany w prawej ręce zwój z tekstem „Misit me Dominus” (Pan mnie posłał). Umieszczony między ludźmi, a Bogiem jest orędownikiem tych, którzy pomimo walki z siłami zła, trudności na swej pielgrzymiej drodze i napotykanych pokus, które pokazane zostały na kapitelu nad głową świętego Jakuba, ale mając w sobie obraz Trójcy Świętej (Rdz 1,26), chcą na koniec swej ziemskiej wędrówki dotrzeć do Zbawiciela zasiadającego w niebiańskim Jeruzalem, osiągając cel, jakim jest uczestnictwo w życiu Bożym. 

Portico Gloria - św. Jakub Starszy Apostoł 2022 r. 

Portico Gloria - św. Jakub Starszy Apostoł 2022 r. 

Portico Gloria kapitel środkowej kolumny - pokusy 2022 r. 

Poziom czwarty – życie wieczne

Zainspirowana Starym Testamentem i Apokalipsą Nowego Testamentu, kompozycja składająca się z dziesiątków rzeźb pokrywających archiwolty i tympanon Portico Gloria, ukazuje los człowieka po zakończonym życiu doczesnym. Widoczny jest też, jak w całym portyku, podział na okres starotestamentowy i nowotestamentowy. Lewy łuk symbolizuje otchłań, w której na zbawienie oczekują żyjący przed Chrystusem, środkowy wraz z tympanonem, niebieskie Jeruzalem z Chrystusem Pantokratorem, a prawy  przedstawia Sąd Ostateczny. 

Portico Gloria - inscenizacja Apokalipsy św. Jana 2023 r. 

Lewy łuk przedstawia lud Izraela, który czeka na wyzwolenia z ciemności (otchłani) i zaprowadzenie do nieba. Na środku dolnego profilu Chrystus, który zstąpił do otchłani, ma po bokach patrzących z nadzieją na Niego Adama i Ewę, a dalej, po lewej stronie Abraham, Noe, Izaak i Jakub, a po prawej Mojżesz, Aaron, Dawid i Salomon. W górnym fryzie dziesięć małych postaci przedstawia plemiona Izraela skrępowane długim cylindrem przymocowanym dziesięcioma klamrami symbolizującymi prawo Mojżeszowe, które nie pozwalało przyjąć  Jezusa, bo „Nie będziesz miał bogów cudzych przede Mną”. W lewym narożniku anioł sygnałem trąbki ogłasza wyjście Chrystusa z otchłani i zwycięstwo nad śmiercią. Po prawej stronie w narożniku miedzy archiwoltami znajdują się Drzwi Królestwa Chrystusowego, w których dwaj aniołowie witają zbawione dusze sprawiedliwych, przedstawianych jako dzieci boże, które wyszły z otchłani i zakładają na ich głowy korony.

Portico Gloria - otchłań

Portrico Gloria - Drzwi Królestwa z otchłani

Centralna archiwolta i wypełniający ją tympanon to wizja Niebiańskiego Jeruzalem inspirowana opisem w Księdze Objawienia, czyli Apokalipsie św. Jana: 

„A oto w niebie stał tron i na tronie zasiadał. A Zasiadający był podobny z wyglądu do jaspisu i do krwawnika, a tęcza dokoła tronu - podobna z wyglądu do szmaragdu. Dokoła tronu - dwadzieścia cztery trony, a na tronach dwudziestu czterech siedzących Starców, odzianych w białe szaty, a na ich głowach złote wieńce. A z tronu wychodzą błyskawice i głosy, i gromy, i płonie przed tronem siedem lamp ognistych które są siedmiu Duchami Boga. Przed tronem - niby szklane morze podobne do kryształu, a w środku tronu i dokoła tronu cztery Istoty pełne oczu z przodu i z tyłu: pierwsza podobne do lwa, druga podobna do wołu, trzecia mająca twarz jak gdyby ludzką i czwarta podobna do orła w locie… i nie mają spoczynku, mówiąc dniem i nocą: Święty, Święty, Święty, Pan Bóg wszechmogący Który był i Który jest, i Który przychodzi. A ilekroć Zwierzęta oddadzą chwałę i cześć, i dziękczynienie Zasiadającemu na tronie, Żyjącemu na wieki wieków, upada dwudziestu czterech Starców przed Zasiadającym na tronie i oddaje pokłon Żyjącemu na wieki wieków, i rzuca przed tronem wieńce swe, mówiąc: «Godzien jesteś, Panie i Boże nasz, odebrać chwałę i cześć, i moc, boś Ty stworzył wszystko, a dzięki Twej woli istniało i zostało stworzone». (Ap 4,2-11): 

Portico Gloria - niebiańskie Jeruzalem 2022 r. 

W centrum dominuje ukoronowany wizerunek Chrystusa w Majestacie, otoczony czterema ewangelistami piszącymi Ewangelie: Łukaszem na byku, Janem na orle, Markiem na lwie i Mateuszem na swojej skrzyni celnika. Krwawiące wciąż rany ukrzyżowania na dłoniach, stopach i boku, to znak zwycięstwa nad śmiercią, a Jego ofiara na Krzyżu przymierze z ludzkością i jest szansą na zbawienie dla wszystkich. Po Jego lewej stronie znajdują się zbawieni Izraelici Starego Przymierza, po prawej chrześcijanie Nowego Przymierza, a anioł nakłada im wszystkim na głowy korony sprawiedliwości. W górze dwaj aniołowie składają Chrystusowi hołd okadzając dymem z kadzideł.

W dolnej części tympanonu posługujący (aniołowie?) trzymają instrumenty Męki Pańskiej. Po lewej stronie klęczący trzyma kolumnę, przy której Chrystus otrzymał karę biczowania, dwaj następni krzyż, a czwarty koronę cierniową. Z prawej strony pierwszy niesie gwoździe i włócznię Longinusa, która przebiła bok Chrystusa, następny dzban z octem, lub posca (płynem podawanym do picia ukrzyżowanym) i pergamin z napisem INRI, a dwaj ostatni bicz, młotek i trzcinę. 

Portico Gloria - Chrystus w Majestacie 2022 r. 

Na archiwolcie dwadzieścia cztery postacie starszych (prezbiteros) reprezentują dwunastu sprawiedliwych z plemion Izraela, po lewej stronie, i dwunastu apostołów z Nowego Przymierza po prawej. Inspiracją takiego podziału apokaliptycznych starców mógł być fragment Ewangelii Mateusza: „Jezus zaś rzekł do nich: «Zaprawdę, powiadam wam: Przy odrodzeniu, gdy Syn Człowieczy zasiądzie na swym tronie chwały, wy, którzy poszliście za Mną, zasiądziecie również na dwunastu tronach, sądząc dwanaście pokoleń Izraela” (Mt 19, 28),  ale Mistrz Mateo przedstawił wszystkie te postaci ukoronowane,  a znajdujące się po środku rozmawiające ze sobą trzymają razem średniowieczny instrument o nazwie organistrum (lirę korbową), wskazując na jedność starego i nowego sojuszu. To podkreślenie „jedności” osób otaczających Chrystusa, jest szczególnie istotne w przypadku Santiago de Compostela, mieście znajdującym się w regionie bardzo zróżnicowanym kulturowo, który w XII wieku, kiedy powstał Portico Gloria, charakteryzował się wielokulturową tkanką społeczną, w której powszechne były interakcje między chrześcijanami, muzułmanami i  Żydami, uważającymi Abrahama za wspólnego praojca. Zrealizowany program ikonograficzny trzykrotnie, w różnych miejscach, pokazywał jego postać: nieistniejącą już rzeźbę (usunięta w XVIII wieku) przy wejściu na zewnętrznej ścianie nartexu, do której mogli podchodzić wszyscy ludzie, w Portico Gloria między Żydami czkającymi w otchłani na zbawienie i w niebiańskim Jeruzalem już wśród zbawionych. 

Portico Gloria - postacie Sprawiedliwych w niebiańskim Jeruzalem 2022 r. 

Mistrz Mateo przedstawił wszystkie postacie na tympanonie i archiwolcie uśmiechnięte, rozmawiające ze sobą, z twarzami zrelaksowanymi, szczęśliwymi i także Chrystus jest „przemieniony” z radosną twarzą, Wydają się być w tej postawie oczekującymi na przybycie pielgrzymów, którzy wędrując tysiące kilometrów, często z narażeniem życia, szli ze świadomością, że ktoś jest przy nich i u celu na nich czeka.

Archiwolta po prawej stronie portyku przedstawia Sąd Ostateczny. W prawym narożniku anioł grą na trąbie ogłasza koniec ziemskiego świata i wzywa dusze zmarłych na Sąd Ostateczny. Centralne miejsce zajmuje Chrystus Sędzia, który na dwóch zwojach ukazuje wyroki zbawienia (venite, benedicti patris mei) i potępienia (ite, maledicti in ignem aeternum). Poniżej archanioł Michał trzyma otwierte księgi dobra i zła, w których opisane są uczynki dokonane przez zmartwychwstałych. Na fryzach po prawej stronie zostali potępieni, cierpiący za swe złe uczynki, ukazani rzeźbiarskimi symbolami ze średniowiecznego bestiariusza, a po lewej aniołowie trzymają w ramiona dusze zbawionych i poprzez Drzwi Królestwa, znajdujące się w narożniku środkowej archiwolty, wchodzą z nimi do nieba.

Portico Gloria - Sąd Ostateczny 2022 r. 

Portico Gloria - potępieni na Sądzie Ostatecznym 2022 r. 

Zakończenie

Kontemplacja tego arcydzieła rzeźby i architektury, oraz rozważanie przesłania jakie zostało przez nie przekazane dawało przybyłym tutaj pielgrzymom wzmocnienie wiary, a wątpiącym nawrócenie. Przekaz z Portico Gloria przekonuje, że wiara zatriumfuje a w obliczu wszystkich antagonistycznych sił okaże się niezniszczalna. Wszyscy wrogowie zostaną pokonani, a Baranek Boży ostatecznie zwycięży. Wskazuje też, że historia chrześcijaństwa stanowi prawdziwy obraz dziejów zmierzający ku ostatecznemu celowi, jakim jest ponowne przyjście Pana. Chociaż przedstawiony w Portico Gloria Sąd Ostateczny jest nieunikniony, nie należy doszukiwać się w teologii tego religijnego dzieła szczegółowego scenariusza opisującego wydarzenia prowadzące do końca ziemskiego świata, ale próbować odnajdywać tam zasady i prawdy, jakimi powinny kierować się wszystkie pokolenia chrześcijan, walcząc na swej drodze ze złem i szatanem.