15. Mury Santiago

Średniowieczne miasto powstające wokół miejsca gdzie na początku IX wieku odnaleziono grób świętego Jakuba Starszego Apostoła, które w XII wieku otrzymało nazwę Santiago de Compostela, zachowało do dzisiaj swój układ urbanistyczny utworzony przez główne drogi wprowadzające do jego jądra, jakim do dzisiaj jest wielka katedra zbudowana nad grobem świętego Jakuba, do której tymi drogami dochodzili i nadal przychodzą pielgrzymi z całej Europy.     

Jak każde miasto powstałe w średniowieczu, Santiago de Compostela otoczone było murem obronnym, którego widok, z dominującymi nad nim wieżami katedry, dawał nieukrywaną radość pielgrzymom zbliżającym się do celu swojej wędrówki. 

Santiago de Compostela XII w.

Z biegiem czasu mur stopniowo znikał między domami ciągle rozbudowującego się miasta, ale wieże katedry przetrwały, podwyższone jeszcze podczas barokowej przebudowy  i nadal są widoczne w pejzażu miasta oglądanym z pobliskich wzgórz.

Santiago de Compostela XVII w.

Santiago de Compostela XXI w. 

Trzy razy budowano umocnienia i konstrukcje obronne wokół powstających coraz liczniej budynków, które na początku XII wieku wokół budującej się nowej katedry utworzyły miasto Santiago de Compostela. Najpierw w IX wieku drewnianym murem otoczono kościół, przylegający do niego klasztor Antealtares i budynki kanonii. W połowie X wieku zbudowano wokół nowy kamienny mur, a powstające na zewnątrz pierwsze osady otoczono drewnianą palisadą. Przetrwał kilkadziesiąt lat, aż został zniszczony wraz z całą zabudową podczas najazdu wojsk muzułmańskich pod dowództwem Almazora na Galicję w 997 roku. Po raz trzeci do budowy murów obronnych przystąpiono w 1037 roku, stawiając w miejscu zniszczonej drewnianej palisady nowy mur o długości blisko dwóch kilometrów, wraz z basztami i siedmioma bramami, oraz z otaczającą go fosą.

Od XV wieku mur traci swoje znaczenie obronne w wyniku rozwoju artylerii i techniki wojennej. Stopniowo popada w ruinę, lub staje się częścią nowobudowanych domów. Fosę zasypywano gruzem i śmieciami, aż w końcu w XIX wieku rozebrano jego pozostałości.

Dzisiaj można wyobrazić sobie przebieg tego muru, zbudowanego w połowie XI wieku przez biskupa Composteli Cresconio, gdyż jego usytuowanie wyznaczają budynki położone wzdłuż ulic tworzących pierścień wokół średniowiecznej części dzisiejszego Santiago de Compostela. Wędrując tymi ulicami można jeszcze znaleźć jego ślady, lokalizację bram i wyobrazić sobie znaczenie, jakie spełniał w historii miasta.  

We wnętrzu kafeterii Muralla, znajdującej się w budynku przy Rúa da Senra 18, przez szklaną podłogę można oglądać pozostałości jednej z baszt obronnych i fosy. Przy Rúa da Entermuros znajduje się fragment muru, o długości 10 m szerokości 2,5 i wysokości 5 m, będącego obecnie ścianą domu. Znaleźć można też pozostałości dawnych baszt przy Rúa da Fonte de Santo Antonio i Praza da Oliveira, oraz jedyną zachowaną bramę Mazarelos.

W 2009 roku Oficina da Cidade Histórica e Rehabilitación w Santiago de Compostela wytyczyła trasę o nazwie „A cerca da Cidade”, oznakowaną tabliczkami umieszczonymi w chodniku, które wskazują przebieg muru wokół dawnego średniowiecznego miasta.

Nim powstały mury Santiago de Compostela

Początki późniejszego miasta Santiago de Compostela tworzą się już w pierwszej połowie IX wieku, kiedy po odkryciu grobu świętego Jakuba król Asturii Alfonso II buduje pierwszą niewielką jednonawową bazylikę, klasztor Antealtares i kilka budynków kanonicznych, tworzących miejsce kultu religijnego o nazwie Locus Sancti Jacobi. Budowane są najprawdopodobniej dwie kamienne wieże dające schronienie mieszkańcom podczas napadów, a budynki wokół bazyliki zostają otoczone drewnianymi palisadami.

Locus Sancti Jacobi IX w.

Locus Sancti Jacobi IX w. 

Tak ogrodzony teren i znajdujące się na nim budynki wkrótce stają się zbyt małe dla przyjmowania coraz liczniej przybywających pielgrzymów z Europy. Pod koniec IX wieku król Asturii Alfonso III buduje nową trójnawową bazylikę, a jego następca Ordoño II przekazuje kościołowi na własność tereny tworzące wokół kolistą przestrzeń o promieniu 12 mil, na których, za zgodą biskupa diecezji Iria Flavia szybko osiedlają się nowi mieszkańcy.

Pierwszy mur

Szybki wzrost w X wieku liczby pielgrzymów wywołuje napływ ludności na ziemie położone w pobliżu powstałego centrum pielgrzymkowego, zachęconej możliwościami zysku z handlu, rzemiosła i upraw rolnych. Powstają pierwsze osady: Campo przy Camino Francés, oraz Vilar i Lovio przy drogach prowadzących z Portugalii i niewielkie Locus Sacti Iacobi ewoluuje do dużej miejscowości o nazwie Vila Sancti Iacobi. Staje się znaczącym miejscem dla chrześcijaństwa i źródłem bogactwa dla mieszkańców i kościoła, ale także atrakcyjnym celem najazdów muzułmańskich i normańskich, przed którymi będzie trzeba bronić, zarówno katedrę i grób świętego Jakuba, jak też mieszkańców i pielgrzymów.

W drugiej połowie X wieku biskup diecezji Iria Sisnando II rozpoczyna budowę systemu obronnego składającego się z wież strażniczych A Lanzada i Cedofeita zbudowanych na wybrzeżu Ria de Arousa, oraz kilku mniejszych w głębi lądu, skąd spodziewano się ataków nieprzyjaciela, głównej budowli obronnej składającej się drewnianej palisady otaczającej całą osadę, oraz z kamiennego muru obronnego wokół centrum Locus Sancti Jacobi obejmującego bazylikę, plac Quintana,  klasztor San Paio de Antealtares i końcowe odcinki głównych ulic.

Villa Sancti Jacobi X w.

Villa Sancti Jacobi X w. 

Mur wybudowany w 968 roku miał kilkaset metrów długości i ściany o grubości 1,80 metra, prostokątne wieże i szeroką na osiem metrów fosę. Przebiegał wzdłuż dzisiejszych ulic Preguntoiro, Azabachería i Platerías. Fragment muru i fosy odkryto podczas badań archeologicznych w obecnym budynku Museo das Peregrinacións.

Wiosną 968 roku duży oddział Normanów wpłynął do Ría de Arousa i ruszył w górę Rio Ulla. Ostrzeżony z wież strażniczych Sisnando wyszedł im na przeciw ze swoimi żołnierzami i zaskoczył ich w Irii. Zmusił ich do odwrotu do Fornelos, ale podczas bitwy wypuszczona z łuku strzała dosięgnęła biskupa i zakończyła jego życie. Część wojsk normańskich wznowiła inwazję, ale nie zdołali pokonać zbudowanego przez Sisnando i bronionego przez mieszkańców muru.

Niespełna 30 lat później, w 997 roku, mur wraz z bazyliką i klasztorem został jednak zniszczony podczas wielkiego najazdu na tereny Galicji wojsk muzułmańskich pod wodzą Al Mansur Ibn Abi Aamira, zwanego przez chrześcijan Almanzorem. Dzięki ostrzeżeniom z wież strażniczych, na polecenie biskupa Pedro Mezonzo ludność zdołała opuścić miasto, ratując życie lub unikając muzułmańskiej niewoli.

Drugi mur

Opowieść o cudownym ocalenie grobu świętego Jakuba podczas najazdu Almazora rozchodzi się po całej Europie i wielkie rzesze pielgrzymów nawiedzają to święte miejsce. Zniszczone budowle zostają wkrótce odbudowane, a tworzące się miasto zaczyna być nazywane Compostella. Aby ta odbudowa nie stała się ponownie celem najazdów Normanów lub Arabów, którzy wielokrotnie pustoszyli ziemie Galicji, biskup Cresconio przenosi w 1037 roku siedzibę diecezji z położonej blisko wybrzeża miejscowości Iria do położonej w głębi lądu Composteli i dla jej ochrony tworzy nowy system obronny. Organizuje dobrze wyszkoloną armię, z pomocą której zmusza normańskich najeźdźców do opuszczenia terenów swojej diecezji. Świadomy, że najazdy wroga mogą powtórzyć się, wzmacnia istniejący już zamek Honestum (Torres de Oeste), broniący dostępu do rzeki Ulla, dodając większe wieże, instalując barierę łańcuchową między obiema brzegami rzeki, aby kontrolować przepływ statków. Buduje tam kaplicę poświęconą świętemu Jakubowi, obrońcy chrześcijan. Największym przedsięwzięciem obronnym jest budowa w połowie XI wieku solidnego muru o długości około 2 km, chroniącego przestrzeń o powierzchni 30 hektarów, dając w ten sposób początek przyszłemu miastu, które dzisiaj stanowi centrum historyczne Santiago de Compostela.

Napisana w XII wieku „Historia Compostelana” tak opisuje rządy biskupa Cresconio: 

„ jaśniał jak światło i to w taki sposób, że jego waleczne i zdyscyplinowane zastępy całkowicie zniszczyły potęgę Normanów, którzy najechali te ziemie. Zbudował mury i wieże, aby bronić miasto Compostela, zbudował kościół Santa María i wzniósł zamek Oeste (Honesti), aby bronić chrześcijaństwa …”. 

Santiago de Compostela XI w. 

Mur miał 7 bram, które powstały w XII wieku „Codex Calixtinus” tak opisuje:

„Wejścia i bramy miasta to VII. Pierwsze wejście nazywa się Porta Francíxena; druga, Porta da Pena; trzecia, Porta de Sofrades; czwarta, Porta do Santo Peregrino; piąta, Porta Falgueira, która prowadzi do Padrón; szósty, Porta de Susannis; a siódma, Porta de Mazarelos, przez którą cenny Bachus przybywa do miasta.”

Najważniejsze były trzy bramy:

- Porta Francíxena, nazywana też Porta Camino, była uważana za główną bramę miasta, przez którą wchodzili pielgrzymi wędrujący Camino Francés i dostarczano najwięcej towarów. W jej pobliżu powstawały sklepy i pierwsze schroniska dla pielgrzymów. Wchodzili przez nią też królowie i książęta,  odbywała się tu część ceremonii inauguracyjnych dla każdego nowego arcybiskupa.

- Porta Faxeira, przez którą wraz z rybami z portów Padrón, Noia i Pontevedra wchodzili pielgrzymi wędrujący Camino Portugues.

- Porta Mazarelos była przede wszystkim wejściem towarowym, przez którą wwożono wino Ulla i Ribeiro, oraz płody rolne z południa Kastyli. Przy niej powstawały pierwsze składy i place targowe. Jest jedyną bramą, której flanki z fragmentem wieży strażniczej zachowały się do dzisiaj.

W XIII wieku przebito w murach Porta Nova da Vila, a w XIV i XV wieku kilka mniejszych wejść dla pieszych: Portas das Algalias, Porta de San Fiz i Porta do Souto,  oraz Porta de San Roque i Postigo da Algalia de Arriba, przez które wchodzili pielgrzymi wędrujący Camino Inglés. 

Badania archeologiczne sugerują, że układ fortyfikacji z XI wieku pokrywał się z poprzednią drewnianą palisadą Sisnando. Mury wzniesiono z nieregularnego łamanego kamienia łupkowego o wysokości około 5 m i grubości około 2,5 m, od zewnątrz otoczone były fosą, oraz wzmocnione w regularnych odstępach 48 czworobocznymi basztami, jak przedstawia to plan z 1595 roku, nie licząc flankujących bramy. Ściany (wewnętrzna i zewnętrzna) miały 80 cm grubości, przestrzeń między nimi o szerokości 90 cm zasypana była gruzem i ziemią. Górny chodnik z zewnętrznymi blankami, na który prowadziły schody rozmieszczone w różnych punktach, był pokryty kamiennymi płytami. Na zewnątrz mur otoczony był szeroką fosą. 

Na początku w sąsiedztwie murów zbudowano niewiele budynków i dopiero po ukończeniu katedry w XIII wieku, który nadała miastu jego podstawową funkcję i strukturę, w dokumentach wydanych przez diecezję zarządzającą miastem określono warunki lokalizacji klasztorów, szpitali, cmentarza, sklepów, karczm, jadłodajni, a nawet burdeli. Mur wyznaczał również wysokość budowanych w jego sąsiedztwie domów, ograniczając ją do jednej lub dwóch kondygnacji.

Pod koniec średniowiecza, wraz z rozwojem artylerii i techniki wojennej, mury tracą użyteczność obronną sprowadzając swoją rolę do regulowania, oraz kontroli przepływu ludzi, towarów, poboru podatków w bramach prowadzących do miasta, a sam mur, niestrzeżony i nieremontowany, stopniowo popada w ruinę. Pod koniec XVI wieku, w obliczu zagrożenia inwazją wojsk angielskich, podjęto próbę odbudowy muru, ale ostatecznie jej zaniechano. Z tego okresu zachowała się mapa pokazująca lokalizację muru obronnego.

Santiago de Compostela mapa 1596 r. 

By zapobiec całkowitemu zniszczeniu muru władze miasta zaczęły przekazywać jego odcinki i sąsiadujący z nimi teren zainteresowanym osobom na budowę, lub rozbudowę  domów, w zamian za czynsz i obowiązek konserwacji muru. Nie wszyscy wywiązywali się jednak z zawartych z miastem kontraktów i z biegiem czasu większość budynków w pobliżu muru była tak rozbudowywana, że mury i baszty stały się ich częścią, a te nieremontowane rozbierane, by na ich fundamentach stawiać nowe domy.

Porta do Camino XVII w. 

Ostatecznie w XIX wieku rozebrane zostały ostatnie zachowane do tej pory fragmenty muru obronnego, baszty i bramy.

Mur dzisiaj

Pozostałości pierwszego muru zbudowanego przez biskupa Sisnando II zostały znalezione podczas badań i prac archeologicznych w rejonie placu Azabachería, a w 2009 roku, podczas przebudowy starego Banku Hiszpanii na nową siedzibę Muzeum Pielgrzymek, odkopano zachowany w dość dobrym stanie fragment muru z fosą.

Santiago de Compostela, lokalizacja pierwszego muru z X w.

Lokalizacja drugiego muru, zbudowanego w połowie XI wieku przez biskupa Cresconio, a udokumentowana na planie miasta wykonanym w 1595 roku, jest widoczna w dzisiejszym układzie urbanistycznym. Wzdłuż jego przebiegu, w miejscu przedmurza i otaczającej go fosy, powstały ulice: Rúa da Virxe da Cetrca i Rúa da Ensinanza od wschodu, Rúa das Rodas i równoległa do niej Rúa de Entremuros i Costa Vella Costa de San Francisco od północy, Rúa das Carretas, Rúa de Trinidade i Avenida de Raxoy od zachodu, oraz Rúa da Senra i Rúa da Fonte de Santo Antonio od południa. Wędrując tymi ulicami można wyobrazić sobie wielkość średniowiecznego Santiago de Compostela i znaczenie, jakie mur spełniał w historii tego miasta.

Santiago de Compostela, lokalizacja drugiego muru z XI w. 

Santiago de Compostela, centrum historyczne

Najcenniejsze miejsce dla archeologów i historyków, gdzie zidentyfikowano kompletną strukturę muru, znajduje się pod powierzchnią Avenida de Raxoy, którą po odkryciu, zinwentaryzowaniu i zabezpieczeniu z powrotem zasypano.

Na wąskiej Rúa de Entremuros, której nazwa pochodzi od dawnego chodnika wzdłuż średniowiecznych murów,  oddzielonej pierzeją budynków od Rúa das Rodas, widoczny jest jeden z najlepiej zachowanych fragmentów muru mający 10 m długości, 2,5 szerokości i 5 wysokości, stanowiący ścianę budynku.

Santiago de Compostala, mur na Rúa das Rodas

Wewnątrz cafeteria Muralla mieszczącej się w budynku przy Rúa da Senra18, w 1994 roku odkryto fundamenty baszty obronnej i przyległej do niej fosy, które dziś można oglądać przez szklaną posadzkę.

 Santiago de Compostela, cafeteria Muralla przy Rúa da Senra18

 Santiago de Compostela, mur pod posadzką w cafeteria Muralla przy Rúa da Senra18

Zachowały się też fragmenty innych trzech wież. Znajdujący się przy Porta Mazarelos budynek został zbudowany na podstawie dużej wieży obronnej, która flankowała bramę. 

Santiago de Compostela, Porta Mazarelos

W budynku Colexio das Orfas przy Rúa Fonte de San Anonio zachowały się mury wieży, w której w miejscu dawnego blankowania zbudowano dodatkową kondygnację.

Santiago de Compostela, wieża przy Rúa Fonte de San Anonio

Narożny budynek przy Rúa da Oliveira ma w swoich ścianach duże fragmenty kamiennych murów dawnej baszty.

Santiago de Compostela, Rúa da Oliveira

W XVII i XVIII wieku dokonano przebudowy niektórych fragmentów średniowiecznego muru przy Rúa da Virxe da Cetrca i Rúa da Ensinanza, budując na jego fundamencie nowe, już nie obronne tylko oporowe ściany, by teren za nimi zasypać i zbudować tam nowe budynki. 

Santiago de Compostela, mur z XVII wieku przy Rúa da Virxe da Cetrca i Rúa da Ensinanza

Największa i najbardziej okazała kamienna ściana z tego okresu znajduje się przy Rúa Costa Vella i zamykająca od północy teren Monasterio de San Martin Pinario. Zbudowana została na zewnątrz dawnego muru, a resztki średniowiecznych fortyfikacji zostały zasypane ziemią powstającego ogrodu klasztornego. 

Santiago de Compostela, mur z XVII wieku przy Rúa Costa Vella

 

 

 

 

 

14. Nazwa miasta

Nieznana jest dokładna data powstania dzisiejszego blisko 100-tysięcznego miasta o nazwie Santiago de Compostela, które swoje powstanie i rozwój zawdzięcza pielgrzymom przybywającym do grobu świętego Jakuba Starszego Apostoła, który, po wiekach zapomnienia, w cudowny sposób został odnaleziony w lesie o nazwie Libredón. Było to wtedy tylko miejsce – locus, gdzie znajdował się grobowiec – ediculum, wewnątrz którego w kamiennym sarkofagu znajdowało się ciało świętego Jakuba. Kiedy w tym miejscu zbudowany został niewielki kościół, a przy nim równie niewielki klasztor, nazwano tą świętą przestrzeń Locus Sancti Jacobi. Potem, wraz z napływem pielgrzymów, obok tej świętej przestrzeni zaczęły powstawać pierwsze zabudowania dające początek osadzie, która na początku drugiego tysiąclecia naszej ery rozwinęła się w otoczone murami obronnymi średniowieczne miasto i w dokumentach z tego czasu pojawiła się nowa nazwa Compostella. Sto lat później, a dokładnie w 1120 roku, kiedy miasto stało się siedzibą arcybiskupstwa i  budowana jest wielka romańska katedra, otrzymuje ono trzecią nazwę, będąca kompilacją dwóch poprzednich: Santiago de Compostela.

Jak powstała nazwa miasta Santiago de Compostela

Nie było miasta Santiago de Compostela, kiedy biskup Teodomir de Iria stwierdził, a było to w drugiej ćwierci IX wieku, że w cudownie odnalezionym kamiennym grobowcu znajduje się ciało świętego Jakuba Starszego Apostoła. Nic wtedy tam nie było, poza lasem porastającym niewielkie wzgórza, a najbliższą miejscowością, odległą od tego miejsca o kilkanaście kilometrów, było starożytna Iria Flavia. Od VI wieku była ona siedzibą jednej z dziesięciu diecezji utworzonych w królestwie Wizygotów, którą na początku IX wieku zarządzał biskup Teodomir. Wśród zamieszkujących te tereny nielicznych mieszkańców krążyły opowieści, że w dawnych czasach, tam gdzie teraz rośnie las Libredón, była położona na wzgórzu osada, a może nawet miasto, o nazwie Assedonia, u podnóża której był cmentarz na którym w kamiennych trumnach chowano zmarłych i tam też uczniowie Apostoła Jakuba Teodor i Anastazy we wnętrzu dużego kamiennego grobowca złożyli sarkofag z jego ciałem, ale nikt już dokładnie nie wiedział, gdzie się on znajduje. 

Tereny dzisiejszego Santiago de Compostela w I w. n.e.

Rzymskie mauzoleum i jego lokalizacja na tle katedry w Santiago de Compostela

Grobowiec musiał być okazały, bo nazywano go Arcis Marmóricis, co można przetłumaczyć jako Marmurowe Łuki. Opowiadano też, że kiedy na te ziemie najechali muzułmanie i królestwo Wizygotów upadło, kamienny grobowiec mieszkańcy zasypali ziemią, by ciało Apostoła nie zostało sprofanowane przez niewiernych, a potem ci, którzy ocaleli i nie stali się arabskimi niewolnikami, uciekli w góry położone na północy. Kilkadziesiąt lat później pojawiły się wojska chrześcijańskie królestwa Asturii i Arabowie wycofali się na południe. Powrócił też biskup do Iria Flavia, a wraz z nim nieliczni tylko potomkowie dawnych mieszkańców, bo większość ludzi nadal bała się osiedlać blisko położonych na południu terenów zajętych przez Arabów. Przynieśli oni też ze sobą dawne opowieści usłyszane w swoich rodzinach.

Nazwa pierwsza – Locus Sancti Jacobi

Teodomir, który w pierwszej połowie IX wieku był biskupem diecezji Iria,  musiał te opowieści słyszeć, być może traktował je jak bajki, czy też legendy, ale kiedy pewnego dnia dotarła do niego wiadomość, że pewnej nocy mieszkający samotnie w lesie Libredón człowiek o imieniu Pelayo, zaciekawiony niezwykłym światłem oświetlającym porośnięty drzewami i krzewami niewielki pagórek, podszedł do znajdującego się w nim otworu wąskiego kamiennego tunelu, lecz bał się tam wejść. kiedy wiadomość o tym niezwykłym wydarzeniu dotarła do biskupa Teodomira, postanowił on zbadać to miejsce. Tunel zaprowadził go do wnętrza dwukondygnacyjnego kamiennego budynku, w którym w dolnym pomieszczeniu stały trzy kamienne sarkofagi, a w górnym niewielki kamienny ołtarz.

Rekonstrukcja wnętrza mauzoleum

biskup Teodomir przy sarkofagu świętego Jakuba. Codex Calixtinus XII w.

Przypomniał sobie zasłyszane opowieści o pochowaniu i o dawnym, już zapomnianym kulcie świętego Jakuba. Doszedł do przekonania, a nawet pewności, że stoi przed doczesnymi szczątkami świętego Jakuba Starszego Apostoła i dwóch jego uczniów Teodora i Anastazego. Niezwłocznie powiadomił o tym króla Asturii Alfono II el Casto, który wraz z dworem przybył do tego miejsca i zdając sobie sprawę z doniosłości tego odkrycia dla chrześcijan zamieszkujących Półwysep Iberyjski, a także możliwości podniesienia prestiżu swojego królestwa, wspólnie z biskupem Teodomirem uznali to miejsce za świętą przestrzeń (sanctus locus) nadając jej nazwę Locus Sancti Jacobi, czyli miejsce świętego Jakuba. Król postanowił sfinansować zakres niezbędnych przedsięwzięć dla wznowienia zapomnianego kultu, obejmujących budowę kościoła pod wezwaniem świętego Jakuba, we wnętrzu której miałby znajdować się grobowiec Apostoła, oraz klasztoru dla zapewnienia opieki nad tym sanktuarium.

Pierwsza bazylika IX w. 

Czy zdawali sobie wtedy sprawę z tego, że ich początkowe bardzo proste i skromne działania, dają początek jednemu z największych sanktuariów chrześcijańskich na świecie i wpłyną na historię i losy mieszkańców Półwyspu Iberyjskie, a także całej średniowiecznej Europy? Przez pierwsze lata nic na to nie wskazywało, bo tutejszy kult świętego Jakuba był jednym z wielu powstałych w tworzących się państwach chrześcijańskich w północnej Iberii, wspieranych przez ich władców, jak kult świętej Eulalii w Asturii, a potem królestwie Leonu, czy kult świętego Emiliana w Kastylii.

Wszystko zaczęło się zmieniać, kiedy do chrześcijan zamieszkujących Półwysep Iberyjski dotarła opowieść, a raczej legenda, o Santiago Matamoros, czyli świętym Jakubie Pogromcy Maurów, która powstała po zwycięskiej nad muzułmanami bitwie pod Clavijo stoczonej w 844 roku, która spowodowała, że mieszkańcy z całej chrześcijańskiej Iberii zaczęli pielgrzymować do grobu świętego Jakuba. Wokół sanktuarium zaczęły powstawać pierwsze budynki dla przyjmowania pątników.

Locus Sancti Jacobi IX w. 

W 968 biskup Sisnando II otoczył murem obszar zajmowany przez zbudowany z fundacji króla Alfonso III nowy kościół i klasztor, tworząc wydzieloną od powstałej wokół zabudowy świętą przestrzeń Locus Sancti Iacobi, obejmujący tereny obecnej katedry, Plaza de Quintana i klasztoru San Pelayo de Antealtares.

Locus Sancti Jacobi 968 r. 

Stały wzrost przybywających pielgrzymów spowodował również osiedlanie się nowych mieszkańców, którzy zaczęli zajmować się handlem oraz rzemiosłem i w szybkim czasie niewielka osada wokół świętego miejsca (Locus Sacti Iacobi) rozrosła się do zasobnej już willi burguensis, nazwanej Vila Sancti Iacobi), otoczonej drewnianą palisadą oraz fosą dla obrony przed atakami muzułmańskimi i normańskimi. 

Villa Sancti Jacobi X w. 

Cała i bogata już miejscowość wraz zabudowaniami świętej przestrzeni zostały niemal całkowicie zniszczone podczas wyprawy Almanzora na tereny Galicji w 997 roku, ale cudownym zrządzeniem losu grobowiec z ciałem świętego Jakuba ocalał i legenda o tym rozniosła się po całej Europie. Do grobu Apostoła zza Pirenejów ruszyły tłumy pielgrzymów.

W połowie XI wieku powstające wokół miasto, stające się kwitnącym miejscem pielgrzymek, a biskup Cresconio, z obawy przed nowymi najazdami arabskimi i normańskimi, miejscu dawnej palisady i fosy, zbudował nowy mur mający około 2 kilometry długości i otaczający przestrzeń 30 hektarów i dla powstającego w ich wnętrzu miasta pojawiła się nowa nazwa – Compostela.

Nazwa druga – Compostela

Compostela, a także Compostella, jako nazwa określająca tereny wokół Locus Sancti Jacobi, pojawia się w średniowiecznych dokumentach, regulujących sprawy własnościowe klasztorów San Martin Pinario z 914 roku i Antealtares z 988 roku, ale użycie tego określenia staje się powszechne dopiero w XI wieku, kiedy w miejscu niewielkich osad zaczyna powstać otoczone murami obronnymi miasto obejmujące również świętą przestrzeń jaką tworzyła bazylika i przyległy do niej klasztor. Decyzją papieża Urbana II w 1095 roku miasto staje się siedzibą Diecezji Compostelana (łac. Dicesis Compostellana) i nazwa Locus Snacti Jacobi przestaje być używana.

Compostela XII w. 

Nazwa Compostella, według wciąż popularnych wśród pielgrzymów legend, miała pochodzić od łacińskiego Campus Stellae, czyli Pola Gwiazdy. Według legendy o świętym Jakubie, opisanej w dwmastowiecznym Codex Calixtinus, pustelnik Pelayo odnalazł grób Apostoła w miejscu rozświetlonym niezwykłym światłem gwiazd, jaką utworzyła jaśniejąca na niebie Droga Mleczna, która ustawiona pod koniec listopada i na początku grudnia prawie pionowo wskazywała patrzącym od strony wschodniej położenie dzisiejszego Santiago de Compostela. Ten niezwykły układ konstelacji podkreślany był w średniowiecznych opowieściach, w których trasę pielgrzymki do grobu świętego Jakuba nazywano „drogą do gwiazd” lub Mleczną Drogą. 

W Codex Calictinus znajduje się opowieść o Karolu Wielkim, któremu święty Jakub miał gwiazdami wskazywać drogę do swojego grobu. Pole Gwiazdy jest najpopularniejszą formą etymologiczną odnoszącą się do pochodzenia słowa "Compostela", przekazywaną w wielu opowieściach, ze względu na jej sugestywne oddziaływanie i nawiązanie do opisu biblijnej gwiazdy wskazującej drogę Trzem Mędrcom.

Prawie wszyscy współcześni uczeni odrzucają jednak etymologiczną ważność tego toponimu wiązaną z campus stellae, czyli polem gwiazdy, a wskazują na pochodzenie tego słowa od łacińskiego compostum lub compositum tellus, określającego miejsca pochówku, lub cmentarza rzymskiego. Pojawia się też interpretacja, że toponim może po prostu oznaczać ziemię należącą do kobiety o imieniu Compostela, której imię występuje w niektórych lokalnych dokumentach z XII wieku.  Niektórzy z badaczy podają, że ​​Compostela, lub Compostilla, może być wcześniejszym określeniem tego miejsca niezwiązanym z kultem świętego Jakuba, ponieważ nazwa ta powtarza się też w innych miejscach (dwie w Orense, jedna w El Bierzo i jedna w Ruhr), a charakterystyka tych miejsc pozwala sądzić, że nawiązuje ona do górnictwa w odniesieniu do słów celtyckich, takich jak cómboros (gruz) i stal (minerał), jako miejsce składowiska minerałów (granit, bazalt). 

Nazwa trzecia – Santiago de Compostela

Nazwa dzisiejszego 100-tysięcznego miasta została użyta po raz pierwszy w ustanowionej w 1120 roku metropolitalnej archidiecezji Santiago de Compostela i od tego czasu jest również oficjalną jego nazwą, tłumaczona na język polski jako Święty Jakub z Composteli. Na to wielkie wydarzenie pierwszy arcybiskup Santiago de Compostela Diego Gelmirez zakończył budowę absydy i kaplic wokół niej wielkiej romańskiej katedry kryjącej we wnętrzu kryptę z doczesnymi szczątkami świętego Jakuba Starszego Apostoła. Sam nie doczekał już zakończenia całej budowy, która trwała do 1211 roku.

Santiago de Compostela XIII w.

Santiago jest imieniem świętego Jakuba Starszego Apostoła używanym powszechnie i oficjalnie w strefie języka hiszpańskiego. Hiszpańska legenda podaje, że powstało ono podczas bitwy pod Clavijo w 844 roku, jako okrzyk bojowy wojsk chrześcijańskich, kiedy w krytycznym momencie pojawiał się rycerz na białym koniu, utożsamiony przez żołnierzy ze świętym Jakubem, który poderwał ich do ponownej walki i dopomógł pokonać wojska muzułmańskie. Wielokrotnie powtarzany przez żołnierzy okrzyk San Jago lub, jak podają inne wersje tej legendy, San Tiago – Syn Gromu, zlał się w jedno słowo Santiago.

Dodanie do dotychczasowej nazwy Compostela słowa Santiago wyniknęło z faktu, że kościół, w którym znajduje się grób świętego Jakuba, od swojej pierwszej budowli konsekrowany był pod wezwaniem świętego Jakuba i stanowił chrześcijańskie centrum, wokół którego powstało miasto stające się w XII wieku siedzibą archidiecezji.

Nazwa miasta powstała w XII wieku jest do dzisiaj oficjalną urzędową nazwą, ale często w potocznych rozmowach pielgrzymów i ich opowieściach skraca się ją do jednego słowa Santiago, ale nie należy go wtedy utożsamiać ze stolicą Chile Santiago.